Türkiye Raporu Yöneticisi Can Selçuki, seçime giderken Cumhur İttifakının işinin katiyen daha güç olduğunu vurgulayarak, “2018’e kadar geniş bir halk koalisyonu ile kampanya yapan bir Recep Tayyip Erdoğan görüyorduk. Karşısında tek başına bir CHP ve nispeten cılız bir MHP görüyorduk. Bugün prestijiyle tablo tam aksine döndü” dedi.
– Ekim ayında yaptığınız İktisat Algısı Anketinin datalarına nazaran yurttaş ekonomiyi nasıl görüyor?
Bugün prestiji ile iktisadın nasıl olduğunu düşünüyorsunuz? Sorusuna yüzde 75 berbat yahut çok makûs karşılığını veriyor. Bir yıl içinde nasıl olacak diye sorduğumuzda yüzde 53 çok daha berbat olacak diyor. Geçtiğimiz birkaç aya bakarsak kısmen olumluya bir gidiş var. Fakat tekrar de güzel olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 50’nin altına inmiş değil. Mesela yüzde 75’e mayıs ayındaki yüzde 80’den gelinmiş. Yüzde 53’e ise yüzde 60’tan gelinmiş. Bunu şöyle açıklıyoruz; yaz ayları dana kolaydır, ısınma sorunu yok, çocukların okul masrafı yok, besin eserleri biraz daha ucuz, turizm gelirleri iktisada girer, ağustosta piyasaya tam olarak nereden geldiği muhakkak olmayan yabancı para girişi oldu. Taban fiyatta ikinci artırım oldu. Bunlar birleşince bir düzgünleşme oldu. İktisadın şu anki durumunun çok kötü/kötü olduğunu düşünenlerin en yüksek olduğu seçmen kümesi yüzde 94 ile HDP seçmeni. HDP’yi yüzde tekrar 94 ile CHP seçmeni takip ederken üçüncü sırada yüzde 90 ile ÂLÂ Parti seçmeni var. AKP seçmeninin yüzde 55’i iktisat hakkında olumsuz fikir belirtirken MHP seçmeninde bu oran yüzde 63. İktisat hakkında olumsuz görüş belirtenlerin oranının en yüksek olduğu yaş kümesi yüzde 81 ile 18-24 yaş kümesi. İktisadın bugünü hakkında olumsuz görüş belirtenlerde dorukta yüzde 82 ile en yüksek eğitim kümesi yer alıyor.
GENÇLER KARAMSAR
– İktisadın geleceği ile ilgili beklenti nasıl?
Cumhur İttifakı parti seçmenleri hariç bütün seçmen kümelerinde iktisadın geleceğini olumsuz değerlendirenler yüzde 65’in üzerinde çoğunluğu oluşturuyor. Gençler iktisadın geleceği konusunda karamsar. Ekim ayında, iktisadın geleceğine dair olumsuz görüş bildirenlerin en yüksek düzeyde gerçekleştiği küme yüzde 58 ile 25-34 yaş kümesi oldu. En karamsar ikinci kümesi ise yüzde 57.5 ile en genç yaş kümesi oluşturuyor. Mayıs ayında iktisadın nasıl olduğunu düşünüyorsunuz dediğimizde AKP seçmenin yüzde 60’ı berbat çok/ makus olacak derken ekimde yüzde 55’i çok berbat olacak demiş. MHP’de ise bu oran 76’dan yüzde 63’e düşmüş. Bu da aslında hükümetin muhtaçlığı olan şey. Hükümet muhalefete oy veren seçmeni hedeflemiyor. Onlar kendisinden uzaklaşan eski AKP ve MHP’li seçmeni hedefliyor.
– Kopan seçmen tekrar döner mi Cumhur İttifakına?
Ekonomik algıdaki bu toparlanma oy oranlarına yansımış değil. Cumhur ittifakında toparlanma var lakin bu ekonomik algıdaki toparlanma ve güzelleşme kadar değil. Hükümet muhakkak ki seçime giderken daha fazla harcama yapacak. Lakin burda atladığımız bir şey var; Hâlâ enflasyonla çaba edilmiyor. Kış aylarında bu güzelleşme algısının devam etmeyeceğini düşünüyorum. Enflasyon baz tesiriyle düşecek. En yeterli ihtimalle yüzde 40’ler düzeyinde olacak. Ancak düşmeyecek bir şey var fiyatların geldiği düzey. Maaşlar enflasyon karşısında eriyor. O yüzden bu olumlu algı uzun sürmeyecek.
YÜZDE 86’SI AY SONUNU GÜÇ GETİRİYOR
– Gelirlerin sarfiyatları karşılama oranı da çok düşük düzeylerde. Yurttaş nasıl ayakta kalıyor?
Mayıs 2022’de gelirim sarfiyatımı karşılamadı diyenler yüzde 61. ucu ucuna karşıladı diyenler yüzde 24. Toplumun yüzde 85’i aylık bazda çok sıkıntı geçindiğini söz etmiş. Ekim 2022’de iştirakçilerin yüzde 86’sı geçim ıstırabı yaşadığını vurguluyor. Bayan iştirakçilerin yüzde 90’ı geçim derdi yaşadığını söz ederken erkek iştirakçilerde bu oran yüzde 82. Geçinemediğini tabir edenlerin en yüksek oranda olduğu seçmen kümesi yüzde 76 ile HDP. CHP’de oran yüzde 70 ve üçüncü sırada yer alan GÜZEL parti seçmeninde oran yüzde 63. Ayrıyeten Cumhur İttifakı parti seçmenlerinin beşte birinden fazlası geçim kahrı yaşamadığını belirtiyor.
– Ekonomik kriz ve toplumsal hayata yapılan müdahaleler, kararsızların ya da seçmenin oy tercihini nasıl etkiliyor?
Anketlerimizde kararsızlar yüzde 14-15 çıkıyor. Bunların değerli kısmı Cumhur ittifakı seçmeni. Hayat alanına müdahale, özgürlüklerin kısıtlanması elbet ki seçmenin tercihini etkiliyor. Lakin seçmenin karar verme saikleri ortasında tek bir bahis yok. Bugün seçmenin yüzde 75-80’i ne olursa olsun nereye oy vereceğini biliyor. Geri kalanlar hem ekonomik şartlar hem genel idare hem de kıymet verdikleri kimliklerini, cumhuriyet pahaları ya da dini harmanlayarak karar veriyorlar.
HDP OLMAZSA OLMAZ
– Seçmen tahlili hangi partide görüyor, artık seçim olsa oy oranları partilere nazaran nasıl dağılır?
Uzan vakittir gördüğümüz istikrar devam ediyor. Yüzde 60 muhalefet bloğu var. Yüzde 40’lık bir iktidar bloğu var. Ancak Şu tablo değişmeyecek: Seçimlerden sonra Meclis’te hiçbir ittifakın kolay çoğunluğu HDP oyu olmadan sağlayamayacağını düşünüyorum.
ADAY BELİRLEMEDE VAKİT DARALIYOR
– 6’lı Masanın şimdi bir cumhurbaşkanı adayı belirlememesi kamuoyu tarafından nasıl algılanıyor. Aday belirleme konusunda sahiden geç kalındı mı?
Muhalefetin bu alanda vaktinin azaldığını düşünüyorum. Bu tartışma bıkkınlık yaratıyor. Yaz ayları sonuna kadar daima hükümet adayınız kim diye soruyordu, muhalefette bekleyin diyordu. O devirde 6’lı Masa tek cephe görünümündeydi. Lakin eylülden beri bu tartışma iktidar kadar muhalefet içerisinde sürüyor ve 6’lı Masa olduğundan daha modüllü bir manzara veriyor. Şu anda Cumhurbaşkanlığı seçiminde de muhalefetin yüzde 60 oy potansiyeli var onu da adayın kim ve kampanyanın nasıl olacağıyla da ilgisi olacak.
– Yaptığınız araştırmalarda Türkiye’nin en önemli sorunu hangisi görünüyor?
Tartışmasız bir numaralı sorun iktisat.
– Seçime giderken Türkiye ekonomik ve siyasi manada nasıl bir tablo ile karşı karşıya kalacak?
Cumhur ittifakı bu tartışmayı aidiyet ömür şekli farklılıkları üzerine kurmaya çalışıyor. Muhalefetin de yeni bir ekonomik perspektif ve yeni bir ortak amaç ortaya koyması yazım. Muhalefet şimdi bunu yapamıyor. Aday aşikâr olmadan da bunu yapması güç.
– Bu noktada kararsızlar artar mı?
Artmaz. Aksine seçime giderken kararsızların oranı azalacak. Bir itici bir alımlı güç var. İtici güçte Cumhur ittifakı iktisat ve makus idare üzerinden kendisinden ittiği bir seçmen var. Fakat buna rağmen 6’lı Masanan kâfi çekim gücünü oluşturamadığını görüyoruz. 6’lı Masa adayının gerisinde birleştiği vakit çekim gücü oluşturabilecek. Bu çekim gücünü adayın ve kampanya programını görmeden yaşamayacağız. Ancak 6’lı Masada bir dağılma görmüyorum.
CUMHUR İTTİFAKININ İŞİ ZOR
– Seçime yedi-sekiz kaldı, o sürece kadar kimin işi daha güç?
Cumhur İttifakının işi muhakkak daha sıkıntı. Zira masadaki roller değişti. 2018’e kadar geniş bir halk koalisyonu ile kampanya yapan bir Recep Tayyip Erdoğan görüyorduk. Karşısında tek başına bir CHP ve nispeten cılız bir MHP görüyorduk. Bugün prestijiyle tablo tam aksine döndü. Çok geniş bir halk kesitini temsil eden bir koalisyonla seçime gidiyor Millet İttifakı.
– Tekrar birebir iktidar ve Erdoğan seçilirse iktisat ve Türkiye nereye masraf?
Seçimi kim kazanırsa kazansın bu ekonomik model devam edemez. Enflasyonu düşürmek için bir bedel ödenecek. Erdoğan cumhurbaşkanlığını kazansa bile mecliste çoğunluğu alamayacaklar. Kolay çoğunluk için muhalefet organize olup cumhurbaşkanlığı kararnamelerini dengeleyici bir yapı kurabilirse işleri sıkıntı olabilir.
