“Romandan Yükselen Müzik” Standı, Marcel Proust’un (1871-1922) yedi cilt hâlinde 1913-1927 yılları ortasında yayımlanan Kayıp Vaktin İzinde isimli yapıtı ile Ahmet Hamdi Tanpınar’ın (1901-1962) ırmak romanında müziğin bir laytmotif olarak irdeleniş biçimine çapraz bir bakış sunmayı amaçlıyor.
Bu çalışma, varlığın ve kavramsal gerçeklerin özüne ve derinliğine nüfuz etmemizi sağlayan müziğin, şahsî ve varoluşsal bir tecrübe ve tıpkı vakitte lisana sığmayan, kelamla söz edilemeyeni yansıtabilecek tek kozmik dil olarak karşımıza çıkışını irdeliyor.
Söz yalnızca müziğin yanında tamamlayıcı bir ögedir; zira sesin tesiri sözcüklerinkine oranla daha güçlü, daha açık, daha süratli ve daha kaçınılmazdır. Proust ve Tanpınar’dan iki lisanlı alıntılar sunan stant boyunca, müzik ve etrafında şekillenen toplumsal bağlar, özellikle Swann’ların Tarafı ile Guermantes Tarafı’nda söz ediliş biçimiyle ele alınıyor.
Diğer yandan da Tanpınar’ın üçlemesinde (Huzur, 1949; Sahnenin Dışındakiler, 1973; Mahur Beste, 1975) müzik ve kimlik sorunsalı, roman kurgusunu tamamlıyor. İki müellifin müziğe bakış açısı, bizi edebiyatla sanat ortasındaki alakalar ile uçup giden vakti dondurmaya ve hasretin hüznünü yumuşatmaya yönelik edebiyat ve sanatın üstlendiği fonksiyon üzerine yine düşünmeye davet ediyor.
Klasik Batı ve Türk müziğini temsil eden ögeler olarak, Proust’ta Vinteuil Sonatı, Tanpınar’da ise Mahur Beste aracılığıyla, ziyaretçiler dönüşüme uğrayan farklı toplumsal bağlamlara tanıklık ediyorlar: Proust açısından Fransa’da İkinci İmparatorluk sonrasında yerini yeni doğan burjuvaziye bırakan aristokrasinin çöküşü; Tanpınar’da ise İki Dünya Savaşı’nın tesiri azımsanmaksızın, Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarından Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş.
Toplumsal ve kültürel mirası simgeleyen kayıp vaktin izine düşen iki müellif, onu “bizde, duyuldukları yer ve vaktin cazibesine misal bir hatıra uyandırma gücüne sahip, geçmişte ve öteki yerlerde duyulan müzik ezgilerinde” yeniden bulurlar (Proust). Tıpkı biçimde, Tanpınar’a nazaran, kaçınılmaz olarak müzikte gizli geçmişin bir kesimiyiz.
“Bütün medeniyetimiz, kirimiz, pasımız, hoş taraflarımız, hepsi musikideydi. Kaldı ki sanat, sanat yapıtı, bizatihi değer olan şey, altını musiki çizdiği vakit tamamen değişiyor. İnsan hayatı sonunda sesten öbür hiçbir şeyi benimsemiyor.” Tanpınar bir bakıma kendini “bir çöküşün değil; geçiş sürecinde yaşayan ögelerin esteti” olarak tanımlıyor. Böylece muharrir geleceği daha uygun inşa etmek için geçmişle bugünün sentezine dayalı üniversal bir kimliğin kıymetini vurguluyor.
Aşk, kimlik ve medeniyet üzere sorunsallarla örülü bu alıntılardan bir sanat estetiği ve etiği gün yüzüne çıkıyor. Kuşkusuz geçmişe hasret, Proust ve Tanpınar’ı birleştiren en kıymetli histir. Hatta Tanpınar için “musiki bu hasreti en çok konuşturan sanattır”. Ayrıyeten muharrir ruhsal hayatımızın büyük bir kısmını niye bu hasretin yaptığını sorgular: “Maddenin sükûnunun peşinde miyiz??Yoksa vaktin çocuğu, onun potasında pişmiş bir terkip ve onun mazlumu olduğumuz için geçen ve kaybolan tarafımıza mı ağlıyoruz? Gerçekten bir kemalin gerisinden mı gidiyoruz??Yoksa zalim vakit nizamından mı şikâyet ediyoruz?”
Grasset, Nouvelle Revue Française, Yapı Kredi ve Dergâh Yayınları
İki müellifin damak zevkini yansıtmak maksadıyla Divan Pastaneleri ve Hacı Bekir kurumları standa sponsorluk katkısı sunuyor.
“Proust ve Tanpınar Üzerine Çapraz Bakışlar” standı, 9 Kasım’dan 8 Aralık’a kadar pazar günleri ve resmi tatiller hariç hafta içi 10:00-18:00 ve cumartesi günleri 10:00-15:00 saatleri ortasında görülebilecektir. (Okulda konser/gösteri düzenlenen akşamlar 19:30’a kadar gezilebilir.)
* Stant konsepti, araştırma & düzenlemesi: Aylin KOÇUNYAN
* Grafik tasarımı: Necmi KÖROĞLU
