Vücudumuzda yer alan organların fonksiyonlarını geri döndürülemeyecek biçimde kaybetmesi durumunda bazen tek tedavi bahtı organ nakli oluyor. Ülkemizde organ nakli için Sıhhat Bakanlığı bekleme listesine kayıtlı olan ve bağışlanacak bir organla hayata tutunmayı bekleyen çok fazla hasta olduğu üzere, bu sayı her geçen yıl daha da artıyor. O denli ki çoğunluğu böbrek nakli olmak üzere listede 31 binin üzerinde hasta bekliyor. Listede yer alan yaklaşık 24 bin kronik böbrek, 2 bin 500 karaciğer ve bin 350 kalp hastası bağışlanacak bir organla hayata tutunmayı bekliyor. Lakin organ bağışı bekleyen bu kadar çok hasta olmasına karşılık, 2021 yılında beyin mevti tanısı konulan bin 420 hastadan yalnızca 305’inde organ bağışı yapılmış. Uzun yıllardır kadavradan organ bağışının ehemmiyeti vurgulansa da günümüzde gerçekleşen beyin vefatlarında organ bağışı yapılma oranı yüzde 25’lerin üzerine çıkamıyor. Öteki bir deyişle saptanan her 4 beyin vefatı olayının yalnızca 1’inde organ bağışı yapılıyor.
TÜRKİYE’DE ORGAN BAĞIŞI
Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. Hamdi Karakayalı, ülkemizde kadavradan organ bağışlarının çok yetersiz olması nedeniyle, birinci yıllardan itibaren canlı vericili ameliyatlara tartı verilmek zorunda kalındığına dikkat çekerek, “Türkiye, canlı vericili organ nakli ameliyatlarında dünyanın en başarılı ülkeleri listesinde en başlarda yer alıyor. Bu her ne kadar ülkemiz ismine bir gurur tablosu oluştursa da, kıymetli olan kadavradan yapılan bağış oranlarının batı ülkelerindeki sayılara ulaşmasının sağlanmasıdır. Ülkemizde kadavradan bağışın yetersiz olmasının birçok nedeni var. En önemli sebep ise toplumun bu mevzuda hala gereğince bilgilendirilememiş olması yahut eş-dost ya da internet üzere çeşitli kaynaklardan yanlış bilgilere maruz kalmalarıdır. 3-9 Kasım Organ Bağışı Haftası” kapsamında, organ bağışı hakkında toplumda yanlışsız sanılan 8 yanılgılı bilgiyi anlattı; kıymetli teklifler ve ikazlarda bulundu! “
Bitkisel hayattayken organlarım alınabilir. YANLIŞ!
DOĞRUSU: Bitkisel hayat ya da koma geri dönüşü olabilen bir durumdur, hasta ağır bakım kurallarında kendisi için tıbbın mevcut olan tüm imkanları kullanılarak tedavi edilmeye çalışılır. Organların alınması yalnızca beyin vefatı gerçekleştiğinde mümkündür. Beyin vefatı tıbben vefat halidir ve asla geri dönüşü olan bir durum değildir.
Hastanın toplumsal statüsü göz önüne alınıyor. YANLIŞ
DOĞRUSU: Bağışlanan bir organın bekleme listesindeki hangi hastaya nakledileceği ile ilgili kararda hastanın toplumsal statüsünün kesinlikle göz önüne alındığı da yeniden kulaktan kulağa yayılan yanlış bir bilgi. Bekleme listesinin ve bağışlanan organların dağıtımının büsbütün Sıhhat Bakanlığı bünyesinde çalışan bir ünite olan Ulusal ve Bölgesel Uyum Merkezleri tarafından yürütür. Bağışlanan organ ile bekleyen hasta listesi, hastaların yalnızca tıbbi bilgileri ve aciliyetlerinin değerlendirildiği bir bilgisayar programıyla eşleştiriliyor. Bu seçime, hastanın lisanı, dini, mesleği, cinsiyeti ve toplumsal statüsü üzere bahislerin tesir etmesi mümkün değildir.
Organ bağışı kartını taşımak kâfi. YANLIŞ!
DOĞRUSU: Sanılanın tersine organ bağışı kartı olması kâfi olmuyor. Hayatını kaybeden kişinin organ bağışı yapmış olduğu bilinse de, kesinlikle 1. derece yakınlarının da onamı alınıyor. Bu türlü bir durumda kişinin vasiyeti olarak kabul edildiği için çabucak her vakit yakınları da bu isteğe hürmet gösterirler, lakin yeniden de karşı çıkmaları durumunda organlar alınmaz.
Organlar alınırken beden bütünlüğü bozulur. YANLIŞ!
DOĞRUSU: Kişi organlarını bağışlarken hangi organ ya da dokularını bağışlayacağına kendisi karar veriyor. Örneğin kalp, karaciğer ve böbreklerini bağışlamış bir kişi, tıpkı sağlıklı bir bireyin bu organlar ile ilgili bir hastalık nedeniyle ameliyat edilmesi üzere ameliyata alınıyor. Bağışlanan organlar çıkarıldıktan sonra ameliyat kesileri yeniden ihtimamla kapatılıyor. Cenaze aileye beden bütünlüğü bozulmamış, yalnızca bedeninde ameliyata bağlı kesi izleriyle teslim ediliyor. Yalnızca kol, bacak ve yüz üzere organlarını da bağışlamış ise beden bütünlüğü, bağışı yapan kişinin isteğiyle bozulmuş oluyor.
Organ bağışı lakin muhakkak yaşlar ortasında ve sağlıklı bireyler tarafından yapılabilir. YANLIŞ!
DOĞRUSU: Yeni doğandan 90 yaşına kadar her yaş kümesinin organları nakil edilebiliyor. Bağışlanan organların nakil emelli kullanılıp kullanılamayacağına her bir organ için farklı başka tıbbi kriterlere nazaran karar veriliyor. Canlı vericiden yapılan organ nakillerinde ise donör için yaş kriteri olur. 18 yaşını doldurmadan evvel kimse yasal olarak canlı organ vericisi olamaz. Örneğin karaciğerinin bir kısmını yakınına bağışlayacak olan bireylerde de üst yaş hududu çoklukla 55, birtakım özel durumlarda 60 olarak kabul ediliyor.
Para karşılığında organ bağışı yapılabilir. YANLIŞ!
DOĞRUSU: Canlı vericili organ bağışının büsbütün yasalar çerçevesinde yapılabilen bir ameliyat olduğunu vurgulayarak, organ bağışının maddi bir çıkar karşılığında yapılmasının çok ağır yasal cezai yaptırımları vardır. Bu cezalar alıcı, verici, bu bağışa aracılık eden kişi, ameliyatı gerçekleştiren tabip ve ameliyatın yapıldığı kurum için de geçerlidir. Bağış büsbütün gönüllülük aslına uygun olarak, hiçbir baskı altında olmadan ve hiçbir çıkar beklemeden yapılmış olmalıdır.
Organ nakli olanlar olağan ömürlerine geri dönemezler. YANLIŞ!
DOĞRUSU: Hastalar nakil sonrası periyotta kesinlikle birtakım şeylere dikkat etmek, kendilerine nakledilen organı kendi beden savunma düzeneklerinin reddetmemesi için aşikâr ilaçları kullanmak, nizamlı ve aksatmadan denetimlerine gitmek zorundalar. Lakin olağan hayatlarına geri dönebiliyor, evlenebiliyor, çocuk sahibi olabiliyor, hatta ağır sporları dahi yapabiliyorlar. Nakil ameliyatından sonra profesyonel spor yaşantılarına geri dönen birçok sportmen var.
Organ bağışı ve nakli İslam dini açısından uygun değildir. YANLIŞ!
DOĞRUSU: Öteki insanların hayatını kurtarabilecek bir bağışta bulunmak dinen sakıncalı olabilir mi? Türkiye’de en yetkili dini otorite olan Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Şurası, organ bağışına her fırsatta olumlu görüşlerini açıklayarak dayanak veriyor, hatta yapılan organ bağışının birden fazla hayatın kurtarılmasına neden olmasıyla gerçekleştirilebilecek en büyük bağış ve sevap olduğunu belirtiyor.
