TBMM Sarsıntı Araştırma Komitesi bugünkü toplantısında yer bilimci Prof. Dr. Naci Görür, TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası, Jeoloji Mühendisleri Odası ve Mimarlar Odası temsilcilerini dinledi. Kurul toplantısına çevrimiçi bağlanan Görür, şunları söyledi:
“FAY TARTIŞMASININ YAPILMASINI YANLIŞSIZ BULMUYORUM”
“Deprem ülkemizin en kıymetli sorunu, bu günlerde gündemi fazla meşgul ediyor. Biz tahlil buluncaya kadar zelzele gündemi terk etmeyecek, etmemeli. Bir yer bilimci olarak bu basamaktan sonra zelzele tartışmasının, fay tartışmasının yapılmasını yanlışsız bulmuyorum. Sarsıntı nerede olacak, nasıl olacak ne vakit olacak ne büyüklükte olacak üzere konuşmalar yapılmasını pek faydalı bulmuyorum. Bu tartışmalar bilim platformunun hususudur. Kamuoyunu yanıltmaktan, kamuoyunu tereddütte düşürmekten öbür manası olduğunu düşünmüyorum.
Bir şeyi kabul etmemiz gerekiyor; bunu da hiçbir kuşkuya mahal vermeden kabul etmeliyiz. Türkiye genelinde bir sarsıntı ülkesinde ve ülkemizde rastgele bir yerde, rastgele bir vakitte büyük bir sarsıntı olabilir. Olduğunda da binlerce, on binlerce insanımızı 1-2 dakika içinde kaybedebiliriz. Yalın gerçek budur.
“YAPMAMIZ GEREKEN… ”
Bölge coğrafyasında sarsıntı 13 milyon sene evvel oluştu. Daha milyonlarca sene de devam edecek. Zelzele tartışmalarını olacak mı olmayacak mı tartışmalarını bir tarafa bırakalım. Sarsıntısı durdurmayacağımıza nazaran yapmamız gereken sarsıntı dirençli yerleşim alanları oluşturmaktır. Türkiye’nin zelzele sıkıntısından kurtulabilmesinin tek yolu yerleşim alanlarını sarsıntı dirençli hale getirmektir.
Deprem dirençli alanlar oluşturmak komplike ve sıkıntı olan bir şey değil. Zelzelelere bakıp, sarsıntılarla yüzleşip nerede yanılgı yaptığımızı ortaya koyarsak yani geçmişimizden ders çıkartırsak biz zelzele dirençli kentleri çok daha şuurlu inşa edebiliriz. O kadar eskiye gitmeye gerek yok; bugünkü zelzele bölgesine bir bakalım. Orada neyi yanlış yaptık ki bu kadar insanı kaybettik? Neyi yapmamız gerektiği orada gözüküyor.
“BU KADAR ZAİYAT VEREMEZ”
Deprem dirençli kentleri sarsıntı yıkamaz, bu kadar zaiyat veremez. Ölenler tesadüfen ölür. Sarsıntı dirençli kentleri nasıl yapabiliriz, bence bu komitenin konusu bu olmalıdır. Bir kent 6 bileşene sahiptir. Bunlardan birincisi; idare sistemi, ikincisi; halk, üçüncüsü; altyapı, dördüncüsü; yapı stoku, beşincisi; etraf ve ekosistem, altıncısı; iktisattır.
Demokratik ülkelerde kenti evvel bir vali tayin edilir bir de seçilmiş bir belediye lideri olur. Bir valinin bir belediye liderinin sarsıntıyla ilgili bilgi birikimi bir deneyimi bir afet idaresi, bir tehlike idaresi, zelzeleye bir kent nasıl hazırlanır bunları bilmeyebilir. Halbuki kent sarsıntıdan en fazla etkilenecek topluluk onun yöneticisinin o işe ilişkin bilgi birikiminin olması gerekir. Yöneticiler atanmadan evvel gerekli eğitimden kesinlikle geçirilmelidir. Sarsıntı ülkesinde temel bilgileri alman gerekir.
Birincisi; idare sistemi. İdare bu işi yaparken elinde bir kılavuzun olması gerekir. O kılavuzda mikro bölgelemedir. Maalesef bizim ülkemizde İstanbul hariç hiçbir yerde mikro bölgeleme mevcut değildir. İmara açacaksanız mikro bölgelemeyle yönetici o bölgede sıvılaşma var mı yok mu söyleyebilir. Belediye liderinin bunu bilmesi lazım. Kent idaresi çok kıymetli. Asıl işveren tabiatın kendisi olacaktır kent idaresinde.
“HALKI EĞİTMEK ZORUNDAYIZ”
İkincisi; halk. Bir kenti sarsıntı dirençli yapmak için halkı sarsıntı şuurlu, sarsıntı kültürlü yapmak zorundasınız. Sarsıntıda olabilecek yanlışlıklara mani halkın kendisi olmalıdır. Bu da lakin zelzele kültürüyle olur. Halkı eğitmek zorundayız; medyayla, kamu spotlarıyla, okullarda bunu anlatmak zorundayız.
Üçüncüsü; altyapı. Bugünkü sarsıntı bölgesine bakın ne durumdalar. Niçin? Yanlış yapıldıkları için. Tabiatın isteklerine nazaran yapılmadıkları için karşıladığımız şeyler. Doğalgaz şebekeleri yangınlara neden oluyor, içme suları kanalizasyona karışmış durumda. Bu yaşanılmaz bir hale getiriyor. Zelzele dirençli bir kent yapacaksak evvel oranın altyapısını elden geçireceğiz. Bugün İstanbul’da çok büyük ölçüde kanalizasyon şebekesinin çökeceğini düşünüyorum. Sebebi yanlış materyal kullanmak.
“BU KADAR MAKUS PERFORMANS VERMEZDİ”
Dördüncüsü; yapı stoku. Evvel kentinizin yapı stokunu incelersiniz, sarsıntı dirençli, dirençli olmayan binaları belirlersiniz. Bütün kentlerimizde ülkemizdeki yapı yönetmeliklerine uygun binalar yapılmış olsaydı bizim binalarımız sarsıntıda bu kadar makus performans vermezdi.
Beşincisi; etraf ve ekosistem. Sarsıntı büyük etraf felaketidir. Sarsıntı bölgesinde, İstanbul bölgesinde hesapladığımız üzere 100 milyon tona varan moloz ortaya çıkıyor. Sarsıntı olacak vilayette molozların hesaplamasını yapmazsanız, gömülecek yerleri planlamazsanız o vakit bunları getirir rastgele dökersiniz. Bu döküntülerin içinde ağır toksik, kansorejen konsantrasyonlar olur. Yağmur olunca bunlar toprağı kirletir, toprak yer altı suyunu kirletir, oradan denize karışır. Sarsıntının iki dakikada öldürdüğü binlerce insanın daha fazlasını burada yayılan hastalık yok etmeye devam eder.
“EKONOMİNİN ÇARKLARI DURDU, YARISI YA ÖLDÜ YA GÖÇ ETTİ”
Altıncısı; iktisat. Zelzele çok büyük bir ekonomik felakettir. Gaziantep, Maraş’a bakın. O yörenin iktisat bölgesiydi. Bugün iktisadın çarkları durdu. Takımın yarısı ya öldü ya göç etti. Pazarı kaybetti, müşteriyi kaybetti. O bölgeyi 10-15 senede tıpkı pozisyona getiremezsiniz.
“SİYASİ BAĞIMSIZLIĞINI DA KAYBEDER DİYE TELAŞ EDİYORUM”
Eğer İstanbul’da beklediğimiz zelzele olursa Marmara Bölgesi Türkiye’nin yüzde 60’ındaki ekonomik faaliyetlerin merkezi; İstanbul’daki iş dünyasının zelzeleye hazırlıksızlığı nedeniyle Marmara’daki iktisat çarkları durur. Durması demek Türkiye’nin ekonomik manada diz üstü çökmesi demek. Türkiye diz üstü çökerse iktisat bağımsızlığını kaybeder, siyasi bağımsızlığını da kaybeder diye telaş ediyorum.
“ÖNCELİKLE BİR AFET BAKANLIĞI KURULACAK”
Altı unsur saydım bunların hepsini yapmak mümkündür. Öncelikle bir Afet Bakanlığı kurulacak. Temelinde zelzele olur fakat iklimde gelir. İklimde bizi vurmaya başlayacak. O bakanlık makul bir müddet bizim göz bebeğimiz olacak. En fazla bütçenin verileceği bakanlık olacak. Liyakate bağlı bir grup sistemiyle kurulacak. Yıllık yahut 5 yıllık planlar dahilinde zelzele nesillerindeki yerleşim yerlerinde işe başlayacaktır. 20 yıldır bütün Türkiye’yi zelzele dirençli hale getirebiliriz. Bunu yaptığımız takdirde biz özgür Türk milleti olarak ebediyete kadar bu topraklarda yaşarız. İşimizi gücümüzü bile bırakmayız. Anneler çocuklarının hayatından tasa etmez, okullarımız, hastanelerimiz açık kalır. Bunu çağdaş ülkeler başarmıştır bizde başarabiliriz her şeyimiz vardır.”
