Beklenen sarsıntı için fay çizgisine yakınlık, taban, bina sağlamlığı üzere hususlar ve nasıl bir tedbir alınması gerektiği İstanbullular için hala cevaplanamamış sorular barındırıyor.
Peki inşaat mühendisliği açısından bakınca, makûs bir tabandaki sağlam bir bina büyük bir zelzeleye karşı sizi koruyabilir mi?
Eski TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Lideri ve Türkiye Zelzele Vakfı İdare Şurası Üyesi Cemal Gökçe, her yerin tabanın farklı olduğunu, o tabanın durumuna bağlı proje yapılması gerektiğini belirterek her yerde olduğu üzere İstanbul’da da sarsıntıya sağlam bina yapılabileceğini söz ediyor.
Bunun için izlenmesi gereken adımları şöyle anlatıyor:
- Bir yapıyı taban özelliklerini dikkate alarak sarsıntı yönetmeliklerine nazaran projelendirmek,
- Standartlara uygun materyal kullanmak,
- Yapının yükünü ve gelecek sarsıntı kuvvetlerini dikkate almak,
- Yapıyı sağlıklı formda denetlemek,
- Üretim sürecinde usta ve emekçi bağlantıları dahil olmak üzere titizlik göstermek,
- Mühendislik unsur ve kurallarına uygun çalışmak.
Gökçe bu kurallar izlenirse o yapının zelzelede hasar görse bile yıkılmayacağını, can kaybına yol açmayacağını söylüyor:
“Ama siz o projeyi yapan inşaat mühendisine derseniz ki, bana o denli bir yapı yap ki sarsıntıda hasar bile görmesin -tabii böylesi bir yapının maliyeti fazladır- o da yapılır.
“İşin temeli gerçek bir mühendislik hizmeti, gerçek proje yapılmasıdır.”
‘Dere yatağına 9.0’lık zelzeleye dayanacak betonarme inşa edebilirsin’
Marmaray projesinde tarihi yapıların korunması ve proje idaresinin yanı sıra İstanbul ve Adıyaman’da konut inşaatlarında da çalışmış olan Fenercioğlu AŞ. Genel Koordinatörü İnşaat Mühendisi Şiyar Fırat Yücedağ “Dünyanın rastgele bir yerinde, okyanusun içerisine dahi 9.0 büyüklüğünde bir sarsıntısı ‘hafif hasarlı’ olarak atlatacak rastgele bir yapıyı betonarme olarak inşa etmek mümkündür” diyor:
“Dubai’deki 828 metre yükseklikteki Burj Khalifa’nın birebirini İstanbul’da Marmara denizinin ortasına inşa etmek ve beklediğimiz 7.5 ve üzeri zelzele esnasında bu yapıda yaşayan insanların oturmaya devam etmesi mümkündür.
“Ama sırf gerçek projelendirme ve inşaat teknikleri ile mümkündür.
“Dere yatağına yapılmış bir bina bu zelzelede yıkıldıysa, dere yatağına yapıldığı için değil, dere yatağına yapılmasının gerekliliklerine nazaran tasarlanmadığı yahut inşa edilmediği için yıkılmıştır”.
Sosyal, politik ve kent plancılığı, kentin tarihi, doğal yapısı ve kent dokusunun başka; zelzeleye sağlam yapı yapmanın başka olduğunu söyleyen Yücedağ, “‘Eskiden buralar plajdı artık kocaman site yaptılar doğal ki sarsıntıda çökecek’ üzere telaffuzların inşaat mühendisliği açısından elle tutulur bir yanı yoktur” kelamlarını ekliyor:
“Mühendislik ve mimarlıkta, kentleşmede en temel bahis planlamadır. ‘Nerelere hangi yapılar yapılacak, nereden yol geçecek, sanayi kuruluşları, okul, ibadethane, hastaneyi nereye yapmak gerekir’, 1/100.000 ölçekli etraf tertibi planında belirlenir. Siz ilgili yerlerde gerekli yer etütleri yaparak, o yer özelliğini dikkate alarak bir rapor hazırlarsınız.”
Yücedağ taban ve sağlam yapı bağlantısına dair “Depremlerde hiç hasar almadan, temeliyle birlikte tabanla bağı kesilen yapılar gördük. Buradaki en değerli sorun yer raporlarının öncesindeki sondaj ve deney çalışmalarının, yer raporlarının onay mercilerince kontrol sorunudur” diyor.
PROJENİN NASIL DENETİM EDİLDİĞİ BELEDİYEDEN BELEDİYEYE DEĞİŞEBİLİYOR
“En vicdanlı müteahhit, en bilgili ve ahlaklı şantiye şefi, en gerçek beton ve demir ile yapılan bir bina belediyeden alınmaması gereken ruhsat alındığı için yıkılabilir, ne yazık ki yıkıldı da” diyen Yücedağ şu örneği veriyor
“2015-2016 yıllarında bile, Kadıköy’de ruhsat basamağında ‘statik hesap modeli’ istenirken tıpkı yıllarda Adıyaman’ın kimi ilçelerinde bu denetim büsbütün mühendisin vicdanına kalmıştı.
“Yani dizayncı mühendisin, betonarme yapılar için en emniyetli sistem olan ‘statik hesap modeli’ ile sarsıntı yüklerine nazaran yaptığı dizaynda, proje müşterinin istekleri ile örtüşmezse şunlar olabiliyor: Mesela otel lobisinde betonarme perde duvar istemiyor müşteri.
“O vakit mühendis vicdanı el veriyor ise; modelin çıktısı olması gereken çizime el ile müdahale edip, değiştirilmiş halini pafta olarak çıktı alıp, belediyede çıktısı alınmış pafta üzerinden ruhsat vermek için inceleyen mühendislere teslim edebiliyor.
“Hepsinin imzası ile o yapıya ruhsat çıkıyor ve inşaat bu halde yapılıyordu”.
99 ÖNCESİ YA DA SONRASI OLMASI NE KADAR BELİRLEYİCİ?
Şu anda müteahhitler, bir yapının gerekli kural ve tekniğe nazaran inşa edilmesi ismine, yapı kontrol kuruluşları tarafından denetleniyor.
Bu kurumlar taban kaideleri, proje, sarsıntı yönetmeliğine uygunluğu temelden çatıya kadar denetliyor.
1999 öncesinde yapı kontrol kuruluşları ve sisteminin olmadığına dikkat çeken Yücedağ, değerli öteki bir tarihin de 2019 olduğunu belirtiyor.
“1 Ocak 2019 prestijiyle, belediyesinden ruhsat almış bir inşaatın, projesine uygun olarak inşa edilip edilmediğini; havuz sistemiyle elektronik kura sonucu belirlenmiş yapı kontrol kuruluşları denetliyor.
“Öncesinde ise, ruhsat basamağında yapının müteahhidi, bulunduğu vilayette istediği yapı kontrol kuruluşu ile ticari bir mutabakat yapıp, ‘Şimdi beni aylık bu kadar taksitlerle denetle ve yanlışım varsa tespit edip beni devlete şikayet et’ diyordu. Bunun sonucu daha satılık ilanları bile duruyor olan orijinal yapı stokunun yerle bir olmasıydı”.
Kura sistemine karşın 2019 sonrasında da kontrollerin kâfi olmadığını söz eden İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Başkanlığı da yapmış olan Gökçe şunları ekliyor:
“O kontrolü yapacak olan yapı kontrol kuruluşları, mimar ve mühendisler diplomalıdır lakin hakikaten uzman midirler? Yapı kontrol kuruluşundakilerin rastgele bir sertifikası yok.
“Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan bir yapı kontrol evrakı alıyorlar, o evrak doğrultusunda denetliyorlar. Meğer dünyada bu türlü bir sistem yok.
“Denetim yapacak mühendisin meslek odasına kayıtlı olması gerekir. Meslek odası o mühendisin proje ve yapıları denetleyebilme yeterliliği olup olmadığını imtihanlarla belirler, ona bir sertifika verir. Mühendis bu sertifikayla bakanlıktan kontrol dokümanı alır ve kontrol yapar”.
KAROT ALMAK KÂFİ Mİ?
Karot almanın sırf o binadaki betonla ilgili fikir verdiğini, lakin betonun özelliğinin ortaya konmasının bir yapının inançlı olup olmadığını göstermediğini belirten Gökçe, “Tümüyle bir yapının özelliklerine bakılmalı. Kapsamlı inceleme gerekir” diyor ve ekliyor:
“Bina sahipleri uzman bir mühendislik ofisine gitmelidir. Onlar gelip yapıyı inceler, masraf belediyedeki bütün proje ve ilgili evrakları alır, yapıda kullanılan demirlere bakar, gerekirse karot alır.
“Yapımı projeyle karşılaştırır. Kapsamlı bir tahlil yapar. O vakit yapı sarsıntıya sağlam mıdır değil midir anlamak için durumu bir raporla ortaya koyar”.
‘MARMARAY SAYESİNDE İSTANBUL’DA DEMİR YOLUYLA LOJİSTİK SAĞLANABİLİR’
Yücedağ Marmaray projesinde çalışırken sorumluluk alanında olan Tarihi Göztepe Tren İstasyonu yapısına değinerek “7.5 ve üzeri büyüklükte bir zelzelede değerli olan rayın hasar görmemesi değil, istasyonların, yapıların hasar görmemesi. Bu istasyon, çizginin yenilenmesi esnasında uyguladığımız sismik izolatörler sayesinde altından geçmekte olan İstanbul-Ankara tren sınırının üzerine yıkılmamış olacak. Böylece İstanbul’a demir yoluyla çok önemli lojistik yardım ulaşabilecek” diyor:
“Marmaray’ın tasarımı ve inşaatı 9 şiddetinde zelzeleye dayanmak üzere yapıldı. Zelzele anında asfalt yollar hasar gördüğünde İstanbul’u lojistik olarak beslemeye devam etmesi lazım.
“Ray kısmında her tren çizgisinde olacağı üzere hizasından çıkma, S çizme yaşanacaktır. Bunun için de, hali hazırda geceleri bakım ve tamirat yapan raylı araç kullanılarak tamirat sağlanacak. En makus ihtimalle, öbür yerden gelemezse de, Ankara’dan gelecek olan bu aracın Halkalı’ya kadar kesintisiz ulaşım sağlaması altı saati geçmez.”
