Ülkeler gelişmişlik açısından ikiye ayrılıyor; birincisi gelişmiş ülkeler ikincisi ise gelişmekte olan ülkeler. Aslında bu tanımlama kapitalizmin sözleri çok uygun seçmesinden geliyor. Geri kalmış ülkeler dememek için gelişmekte olan ülkeler kavramını üretmiş kapitalizm. Tıpkı daha yüksek maaş vermek yerine daha havalı unvanlar dağıttığı üzere.
Sosyo-ekonomik gelişmişlik her ne kadar hem toplumsal hem de ekonomik açıdan gelişmişliği söz etse de göstergelerin birçok iktisatla ilgili başlıklardan oluşuyor. İstihdam, eğitim, sanayi, tarım, inşaat, mali yapı, altyapı ve erişilen refah göstergeleri üzere başlıklar yüklü yer alıyor. Ferdî kanaatim, bu göstergeler değerli olmakla birlikte gelişmişliğin toplumsal yanının daha fazla olması gerektiği tarafında. Örneğin, bir ülkede işsizlik tam da kapitalizmin talep ettiği üzere %3 civarında olabilir. O ülkede güçlü bir sanayi ve tarım üretimi de olabilir. Yeniden, dünyanın en büyük havaalanları üzere makul altyapılara da sahip olabilir. Tüm bunlar varsa o ülke için gelişmiş bir ülke diyebilir miyiz?
Buna ek olarak, ülkeler ortasındaki gelişmişlik farklılıklarını sadece kişi başına gelir düzeyini kullanarak ölçmenin kısıtlı bir sistem olduğuna yönelik tartışmalar nedeniyle bütünleşik bir ölçüt olan İnsani Gelişim Endeksi 1992 yılından bu yana BM tarafından kullanıyor. Bu ölçümün maksadı ülkelerin kalkınmasını izlemek. İGE’yi ortaya çıkaran boyut, bileşen ve oluşumları aşağıdaki üzere şematize etmek mümkün.
Kişisel kanaatim, gelişmişliği; eğitim, sıhhat ve gelirin de ötesinde insanların sahip oldukları temel hak ve özgürlükler, yaşadıkları toplumların demokrasi seviyesi cinsinden de kıymetlendirmek gerekir. Bir başka üzerinde durulması gereken öge ise insani gelişmişliğin bireylere ve cinsiyetlere nazaran ne kadar eşit dağıldığıdır. Bunu dikkate alan Birleşmiş Milletler “Toplumsal Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi”, “Eşitsizliğe Uyarlanmış İGE” ve “Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi” üzere endeksler kullanarak ölçümler yapmaktadır. Kalkınma siyasetlerinin temel gayesi de insani gelişmeyi bireyler ve cinsiyetler ortasında eşitlemek olmalıdır.
Gelişmiş ülke olmanın en değerli göstergelerinden birinin ülkede yaşayan bayanların sahip olduğu özgürlükler olduğuna inanıyorum. Bayanların özgür olmadığı bir ülkede en fazla ekonomik bir ilerleme olabilir. Başındaki örtüden ötürü üniversite eğitimine erişemeyen, üzerindeki şorttan ötürü bir yobazın tekmesine maruz kalan bayanların olduğu bir ülkede kişi başı gelir Katar’da olduğu üzere 61.000 dolar olsa ne olur?
Bu nedenle bu hafta Türkiye’de bayanların kendilerini ne kadar özgür hissettiklerine ve erkeklerin de bayanların ne kadar özgür olduğunu düşündüğüne bakmak istedik. Bunun için erkeklere ve bayanlara iki farklı soru yönelttik. Birinci olarak bayanlara, “Türkiye’de bir bayan olarak kendinizi ne derece özgür hissediyorsunuz?” diye sorduk. Karşılıklarına birlikte bakalım.
Tablodan da görüldüğü üzere bayanların toplamda yalnızca %27’si kendini özgür hissettiğini tabir ediyor. Bulgular ortasında genel ezberleri bozan bir bilgi var. Kendini görece daha özgür hisseden bayan seçmenler, AKP’ye oy veren bayan seçmenlerden oluşuyor. Tüm partiler içerisinde en eğitimli tabanı oluşturan Uygun Parti seçmeninde özgür hissettiğini söz eden çıkmamış. İkinci en az özgür hissettiğini tabir eden bayanlar ise CHP seçmeni olan bayanlar.
Kadınların ne kadar özgür olduğuna bakışını anlamak için erkek deneklere “Sizce Türkiye’de bayanlar ne derece özgürdür?” sorusunu sorduk. Karşılıkları aşağıdaki üzere.
Beklendiği üzere erkekler bayanların sahip olduğu özgürlüğe dair daha optimist bir görüşe sahip. Bilhassa de AKP’ye ve MHP’ye oy veren erkekler. Onların karşılıklarına baktığımızda neredeyse ülkemizde bayanların özgürlük sorunu yok.
Yine tüm katılımcılara “Sizce Türkiye’de bayanların en büyük sorunu nedir?” sorusunu sorup bir söz ile yanıtlamalarını istedik. Verilen karşılıkları söz bulutuna dönüştürdük. Söz bulutundaki her tabirin büyüklüğü o karşılığın veriliş sıklığını gösteriyor. Birlikte inceleyelim.
Gördüğünüz üzere, ne kadar temel insan hakkı varsa bayanların hayatında sorun olarak mevcut. 100. yılına giden ülkemizde, bayanlar güvenlik, şiddet, eşitsizlik, özgürlüklerden yoksun kalma, taciz, cinayet vb. problemlere maruz kalıyor. Her biri insan olmanın verdiği temel hakları başka farklı ihlal eden aksilikler.
İçinde bulunduğumuz ekonomik kriz bize yoksulluk ve fakirleşme dışında bir şey konuşturmasa da unutmamamız gereken büyük ve yakıcı öbür problemlerimiz da var. Bayanların içinde bulunduğu bu garabet hali bunların başında geliyor. İktidar değişikliğinde TL’yi yine bedelli kılmakla, işsizlik problemini azaltmakla bize düşen sorumlulukları tamamlamış olmayacağız. İnsan olmaktan kaynaklanan temel hakları bu ülkenin beşerlerine kazandırmakla yükümlüyüz. En başta bayanlara.
