İşverenler, çalışanların tazminatlarını ödememek ve işgücü maliyetlerinden kaçmak için çeşitli ususlsüzlüklere başvuruyor. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) dataları de çarpıcı gerçeği gözler önüne serdi.
Türkiye Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi’nin (DİSK-AR) SGK datalarından yararlanarak hazırladığı rapora nazaran iş mukavelesi fesholan çalışanların yarısı istifa etmiş üzere gösterildi. Ayrıyeten 2015-2021 yılları ortasında 1,5 milyon kişi Kod-29 ile tazminatsız işten atıldı. Rapora nazaran 2021 yılında işten çıkarılanların yüzde 84’ü kıdem tazminarına erişemedi. ‘Yüz kızartıcı suç’ olarak da bilinen Kod-29 bilhassa işten çıkarma yasağının uygulandığı salgın sürecinde gündem olmuştu.
İŞTEN ÇIKIŞ SAYISI SİGORTALI PERSONEL SAYISINDAN FAZLA
SGK bilgilerine nazaran 2015 ve 2021 ortasında patronlar tarafından SGK’ye toplam 124 milyon 90 bin işten çıkış bildirgesi verildi. İşten çıkış bildirgelerinin toplam sayısı sigortalı personel sayısını aştı.
Raporda bu durumun hayatın olağan akışına alışılmamış göründüğü belirtilerek “Bunun temel nedeni emekçilerin daima girdi çıktı yapılarak çalıştırılmasıdır. Böylece personeller kıdem tazminatını hak etmeyecek bir nedenle ya işten çıkarılıyor ya da istifası alınıyor. Böylelikle personellerin kıdemi sıfırlanıyor ve iş hukukunun sağladığı haklardan (kıdem ve ihbar tazminatı ile işsizlik ödeneği) alması engelleniyor. SGK bilgileri kıdem sıfırlaması uygulamasının varsayımlardan çok daha yüksek olduğunu gösteriyor” tabirlerine yer verildi.
İSTİFA SAYISI 53 MİLYON 569 BİN
İşten çıkış bildirgelerinin kodlara nazaran dağılımı yapılan raporda işten çıkış bildirgelerinin neredeyse yarısının emekçinin istifa etmesi yoluyla gerçekleştiği belirtildi. Raporda patronların, kıdem tazminatı ödememek için personelleri istifaya zorladığı aktarıldı.
İşten çıkış bildirgelerinde çalışanın istifasının birinci sırada yer aldığı belirtilen raporda şu bilgilere yer verildi: “Kod-3 olarak da bilinen ‘işçinin istifası’ ile işten ayrılanların sayısı 53 milyon 569 bindir. Meçhul periyodik iş mukavelesinin emekçi tarafından feshedilmesi çalışanın kıdem, ihbar tazminatı ve işsizlik ödeneğinden yararlanamaması manasına geliyor. Bu nedenle işten çıkış bildirgelerinin yarısından fazlasını personelin kendi isteğiyle belgisiz iş kontratının feshini oluşturması beklenir bir durum değildir.”
İŞTEN ATILANLARIN YÜZDE 84’Ü KIDEM TAZMİNATI ALAMADI
İşten çıkış bildirgelerine nazaran personellerin yüzde 80’den fazlasının kıdem tazminatı alamadığı belirtilen raporda çıkış bildirgelerinin şaibeli olduğu aktarıldı.
Raporda “İşten çıkış sebeplerine nazaran kıdem tazminatı alabilenler ile alamayanların dağılımı emekçilerin yüzde 78 ile yüzde 84’ünün işten çıkış bildirgelerinin kıdem tazminatı hak edemeyecek biçimde düzenlendiğini göstermektedir. 2021’de işten çıkarılanların yüzde 84’lük üzere büyük bir kısmının kıdem tazminatına erişemediği görülmektedir. 2021’de 16,8 milyon olan toplam işten çıkışı gerçekleştirilen işçinin 14,1 milyonu kıdem tazminatı alamamıştır.”
1,5 MİLYON EMEKÇİ KOD-29 İLE TAZMİNATSIZ KOVULDU
2015-2018 ortasında işten çıkışı gerçekleşen çalışanların yüzde 77 ile 78’inin kıdem tazminatı alamadığı aktarılan raporda şu bilgilere yer verildi: “Bu oran 2019’da yüzde 75,8’e gerilemiş ve 2020’de ise yüzde 82,5’e yükselmiştir. 2020 ve 2021’deki yükselişin sebebi işten çıkarma yasağıdır. 2020-2021 ortasında Kod-3’ün toplam işten çıkış bildirgelerindeki oranının olağandışı artmasıyla birlikte kıdem tazminatına erişemeyecek formda iş mukavelesi sona erdirenlerin oranı daha da yükselmiştir. 2015-2021 devrinde Kod-29 gerekçesiyle 1 milyon 461 bin emekçinin iş kontratı İş Kanunu’nun 25-II. unsuru kapsamında feshedildi.”
DİSK-AR salgın sürecinde SGK’den ‘işten çıkarmalara’ ait bilgileri talep etmiş lakin SGK bu talebi yerine getirmemişti. DİSK mevzuyu yargıya taşımıştı. 16 aylık sürecin akabinde hukuk gayretini DİSK’in kazanmasıyla SGK dataları paylaşmak zorunda kalmıştı.
