1 Kasım tarihi, saltanatın kaldırılması ve Harf İhtilali üzere Türk Aydınlanması açısından iki kıymetli ihtilalin sembolik manasını temsil ediyor. Cumhuriyet kelam konusu iki adımı tarihî ve şimdiki manalarını uzmanlarla konuştu. Uzmanlar iki sürece ait kıymetli bilgileri paylaştı.
Saltanatın kaldırılma sürecini kıymetlendiren Prof. Dr. Hakkı Uyar, kelam konusu periyotta Birinci Meclis, içindeki iki başka kümenin hatta bağımsızların bile olumlu tarafta oy kullandığına dikkat çekti. Uyar, “1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasına ve Vahdettin’in İngilizlere sığınmasına giden sürecin Birinci Meclis’te yalnızca Mustafa Kemal Paşa’nın şahsî ya da takımının bir teşebbüsüyle gerçekleşmediğini, bugün Atatürk’e karşı kullanılan Dr. İstek Işık, İkinci Küme, Hüseyin Avni Ulaş üzere muhalif ögelerin da takviyesiyle sağlandığının altını çizmek isterim. Bu karar, Ulusal Mücadele’yi başaran ve Cumhuriyeti kuran tüm vatanseverlerin ortak iradesiydi” tabirlerini kullandı.
(Prof. Dr. Hakkı Uyar)
Saltanatın kaldırılmasının, ulusal egemenliğin önündeki değerli bir mahzurun kaldırılması manasına geldiğini belirten Doç. Dr. Mehmet Emin Elmacı, “Saltanatın kaldırılması; ‘ulusun azmi ve kararı’ olarak birinci kere Amasya Genelgesi’nde beyan edilen Türk ihtilalinin son aşamasıdır” dedi. Elmacı, “Atatürk; Saltanatın ziyanını sembolik olarak 1925’de İzmir’de halka seslenirken; ‘Saltanat annemi felç etti’ kelamlarıyla açıkça göstermişti” diyerek Atatürk, II. Abdülhamit devrinde askeri öğrenci iken sürgüne gönderildiğini duyması nedeni ile annesinin felç kalmasına yaptığı göndermeyi anımsattı.
(Doç. Dr. Mehmet Emin Elmacı)
‘DÜNYAYI DA ŞAŞIRTI’
‘‘Dili yanlışsız ve manalı kullanmak herkesin sorumluluğudur” diyen Lisan Derneği Lideri Sevgi Özel, 1950’den bu yana, bilhassa her seçim mevsiminde tutucu iktidarların en sıcak mevzularından birisinin din, ötekisinin ise lisan olduğuna dikkat çekti.
Özel, şunları söyledi: “1 Kasım 1928’de yapılan Harf İhtilali, Türkçe üzerindeki 600 yıllık boyunduruğu kaldırmak için atılan, dünyayı da şaşırtan güçlü bir adımdır. Harf İhtilali, laik Cumhuriyeti sindiremeyen siyasetçilerle kelamda aydınların söylediği üzere bir gecede yapılmadı. Cumhuriyetin 5’inci yılına dek Arap abecesi, 9’uncu yılına dek Osmanlıca kullanıldı. Bugün Harf ve Lisan İhtilali üzerinden Atatürk’e saldırarak Osmanlılık düşü kuranlar, Cumhuriyetten evvel yazı ve lisanın yenileşmesi savaşımı veren Osmanlı aydınlarına da saygısızlık yapıyorlar.”
(Sevgi Özel)
BAYRAKTAR: TÜRKÇEYİ ÖZGÜRLEŞTİRDİ
Bu tarihi aksiyonu “Dil Devrimi” olarak tanımlamanın daha yanlışsız olacağının altını çizen “Dil İhtilali; Türkçeyi özgürleştirerek bize kimliğimizi hatırlattı. Özbenliğimize yine dönüşün harflerle söz edilişi, niyetin ve gayelerin yine ‘biz’ oluşu, lisanda anlaşılır ve uzlaşılır olunması, bağlantıya ve daha da değerlisi okuma-yazma tahsiline dönük problemlerin ortadan kaldırılması sağlanmıştır” dedi.
(Dr. Çiğdem Bayraktar)
Dil tartışmalarının Cumhuriyetten evvel başladığına değinen Bayraktar, “Dilinizi koruyabildiğiniz ölçüde lisanın üzerinde taşıdığı ulus kimliği, tarihi birikimi yaşatabilirsiniz. 1839 Tanzimat Fermanı sonrasında alfabe tartışmaları çıkmıştı. Mustafa Kemal Atatürk kendinden evvel başlamış bütün lisan tartışmalarına lisanda kendine, özüne, kimliğine dönüş gayesi ve açısı altında Lisan Devrimi’ni gerçekleştirerek noktayı koydu” tabirlerini kullandı.
