TBMM Plan ve Bütçe Komitesinde, Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı 2023 yılı bütçe görüşmeleri sırasında Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım emeklilikte yaşa takılanlarla (EYT) ilgili yapılan çalışmalar hakkında özetle; çalışmanın Aralık ayın içinde Meclise takdim edileceği, EYT ile ilgili bilinen ve ezberlenen yanlışların olduğu bunu düzelterek başlayacağını, EYT’lilerin sayılarıyla ilgili olarak 5 milyondan 8 milyona kadar sayıların verildiği, televizyonlardan verilen bu haberlerin gerçek olmadığını belirtti.
Bilgin “Şu an yaş koşulunu kaldırsak, sıfırlasak, yaş kuralı diye bir kaide yok desek emekli olacak kişi sayısını iddia edin desek, emeklilikte yaşı bekleyen insan sayısı nedir? Yaş kaidesini kaldırırsak, emekli olabilecek hizmet müddeti ve primi ödeme gün sayısı tutan öbür iki koşul var; yani prim ödeme gün sayısı ve hizmet mühletini dolduran, prim gün sayısı tutan hizmet mühleti tutan bu kaideleri kaldıramayız. Bu kurallar duruyor, bu koşulları dolduran yaklaşık 1,5 milyon kişi var. Bu çalışma bu sayılara ulaşılması bütün bu hesapların yapılması buradan bir çıkışın çıkış siyasetinin ortaya konulması için çalışma yapılmıştır. Yeni yılda uygulanacaktır. Bugün Meclis’e getirilmesi önümüzdeki hafta getirilmesi yahut daha sonra getirilmesi ortasında bir fark yok” demişti.
Bilgin ayrıyeten, “Zaten 2023’de Cumhuriyetin 100. Yılında bu sorunu çözeceğiz. Bu sorunu çözüyoruz beklemeye gerek yok. Aralık ayında Meclise geldiğinde göreceksiniz. Bu sorunun altını çizmek isterim. Bu sorunun bilinmeyen ve göz gerisi edilen istikameti; EYT’lilerin büyük çoğunluğu 4/a’lılardır. Yani SSK primi ödeyen çalışanlardır. Hasebiyle bunların değerli bir kısmı emeklilikte yaşı bekleyenlerin kıymetli bir kısmı yüzde 87’si bir işte çalışmaktadır. Bunu söyleyince ne ortaya çıkıyor; özel dal kıdem tazminatı ile karşı karşıya kalacaktır. Bu kadar uzamasının nedeni bu. Ben bütün tarafları her hafta dinliyorum; odaları, sendikaları. Tamamlamak üzereyim..” tabirlerine yer vermişti.
Bakanın açıklamalarıyla bir manada EYT’lilerle ilgili çalışmanın ipuçları ortaya çıktı. Bakan Alım, EYT’lilerin, prim gün sayısı ve hizmet mühleti kaidelerini kaldırmayacaklarını açıkça tabir etti.
Geriye tek kural yani emeklilik yaşı kaldığından, yaş şartının kaldırılacağını ima etmekle birlikte, EYT’lilerin büyük çoğunluğunu 4/a kapsamında çalışanların oluşturduğunu, burada da sorunun bilinmeyen ve göz arkası edilen istikametini yani bu 1,5 milyon şahıstan yüzde 87 sinin hala çalışıyor olması ve bunların emekli olması halinde özel bölüm patronunun kıdem tazminatı sorunu ile karşı karşıya kalacağını ve bu çalışmanın bu kadar uzamasının nedenini de bu meselelerle ilgili olarak toplumsal tarafları dinlemesi ve onlarla görüşmesi halinde açıkladı.
Bakan Bilgin’in açıklamaları SSK’lılar bazında değerlendirildiğinde, 8/9/1999 tarihinde 4447 sayılı Kanunla 506 sayılı Kanunun 60. Unsurunun (A) bendi değiştirilmeden evvel, SSK’lılara yaşlılık aylığı bağlanması şartları;
- Kadın 50, erkek 55 yaş + 5000 gün,
- Kadın 50, erkek 55 yaş + 15 yıllık sigortalılık müddeti + en az 3600 gün,
- Kadın 20, erkek ise 25 yıldan beri sigortalı olma + en az 5000 gün idi.
Bu şartlar 9/9/1999 tarihinden sonra birinci sefer sigortalı olacaklar için
- Kadın 58, erkek 60 yaş + en az 7000 gün
- Kadın 58, erkek 60 yaş + 25 yıllık sigortalılık müddeti + en az 4500 gün,
şeklinde değiştirildi.
8/9/1999 tarihinden evvel sigortalı olanlarda daha evvel yaş şartının aranmadığı “Kadın 20, erkek ise 25 yıldan beri sigortalı olma + en az 5000 gün” şartı 506 sayılı Kanuna eklenen süreksiz 81. Hususun (B) bendinde kademeli emeklilik yaşı getirilerek yine düzenlendi.
- Kadında 20, erkekte 25 yıllık sigortalılık mühlet kuralı korundu.
- Emeklilik yaşı bayan için yaş 40’tan 56’ya kadar (17 kademede), Erkek için 44’ten 58’e kadar (15 kademede) kademelendirildi.
- Kademelendirme yalnızca yaş şartında yapılmadı. 5000 gün olan prim ödeme gün sayısı da 5000 günden 5975 güne kademeli olarak artırıldı.
Yine, 8/9/1999 öncesi SSK’lılar için aranan Bayan 50, erkek 55 yaş + 15 yıllık sigortalılık mühleti + en az 3600 gün, şartı 506 sayılı Kanunun süreksiz 81. Hususunun ( C) bendinde düzenlendi ve 15 yıllık sigortalılık mühleti ve 3600 prim gün sayısı şartı korunmakla birlikte emeklilik yaşı Bayan için yaş 50’den 58’e kadar (5 kademede), Erkek için 55’ten 60’a kadar (6 kademede) kademelendirildi.
Şimdi SSK’lılar açısından emeklilikte kademeli yaş hadlerinin düzenlendiği 506 sayılı Kanunun süreksiz 81. Hususunun (B) ve (C) bentlerinde yer alan ve hala uygulanmaya devam eden bu düzenlemeleri Bakan BİLGİN’in açıklamaları çerçevesinde değerlendirdiğimizde, Bakan Alım, “Prim ödeme gün sayısı ve hizmet mühletleri kuralları duracak bunlara dokunmuyoruz” dedi.
Önce süreksiz 81. Hususun (B) bendine baktığımızda;
Tablo 1’de de görüleceği üzere bayanlarda 20, erkeklerde 25 yıllık sigortalılık müddetleri ile işe giriş tarihlerine nazaran 5000 günden başlayıp 5975 güne kadar kademelendirilen prim ödeme gün sayıları Alim’in sözüne nazaran motamot korunacak ve emeklilikte aranacak. Geriye yalnızca yaş şartı kalıyor.
İkinci olarak süreksiz 81. Hususun (C) bendine baktığımızda;
Yine Bakanın tabirine nazaran, prim ödeme gün sayısı yani 3600 gün ile hizmet müddeti yani 15 yıllık sigortalılık mühleti korunacak bunlara dokunulmayacak. Geriye yalnızca yaş şartı kalıyor.
SSK’lılar açısından Bakan BİLGİN’in açıklamaları çerçevesinde; süreksiz 81. Unsur’un (B) ve (C) bentlerindeki emeklilik yaş hadleri tümüyle kalkarsa o vakit ortaya şöyle bir durum çıkar bütün SSK’lılar minimum olarak 15 yıllık sigortalılık müddeti ve en az 3600 prim gün sayısı şartlarıyla emekli olur. Zira (C) bendinde yaş dışındaki öteki iki şart yani prim gün sayısı ve hizmet yılı buna imkan verir.
Dolayısıyla, yapılan EYT çalışması ile emeklilikte kademeli yaş hadlerini düzenleyen yasa hususlarında yapılacak değişikliklerin sonuçlarını gerçek pahalandırmak gerekir.
Bakan Bilgin’in açıklamalarında; emeklilik yaşının kaldırılacağına ait sinyaller olsa bile daha sonra lisana getirdiği, prim gün sayısı ve hizmet müddeti şartlarını yerine getirip emekli olmayı bekleyen yani emeklilikte yaş şartının kaldırılması halinde çabucak emekli olabilecek kişi sayısının 1,5 milyon kişi olması, bunların hala yüzde 87’sinin hala çalışma hayatında bulunması, bu kadar kişinin emekli olması halinde özel bölümün kıdem tazminatı sorunu ile karşı karşıya kalacağını belirtmesi ve çalışmanın uzamasını bu duruma bağlaması tekrar baş karışıklığına yol açıyor.
Bilgin açıklamasında, kıdem tazminatı meselesini lisana getirmesine karşın tahliliyle ilgili rastgele bir şey söylemedi. Pekala ne oldu? Çalışma tamamlandığına nazaran bu sorun çözüldü mü? Çözüldü ise nasıl? İki türlü tahlili olabilir. Emeklilik yaşını tümüyle kaldırmak yerine kademeli olarak kaldırarak birinci etapta emekli olacak kişi sayısını azaltarak yahut vakte yayarak özel dal kıdem tazminatı yükünü hafifletmek, oburu ise emeklilik yaşını tümüyle kaldırarak 1,5 milyon kişinin emekli olacağı gerçeğinden hareketle özel dala kıdem tazminatı meselesinde devlet dayanağı vermek.
Son bir şey daha, emeklilikte kademeli yaşlar 23 yıldır uygulanıyor ve bu süreçte bir çok sigortalı daha çok çalışarak yahut daha çok bekleyerek emeklilik haklarına kavuştu. Yaş kuralının kaldırılması halinde, 23 yıllık müddette emekli olan insanların yaş dışında başka şartları yerine getirdikleri tarih itibariyle taraflarına aylıklarının bağlanması tarafında haklı talepleri dava konusu edilebilir.
