Azerbaycan’ın 10 Kasım 2020‘de Ermenistan’ın işgalindeki Karabağ’da elde ettiği zafer, güney komşusu İran ile ortasında gerginliğe neden olmuştu. Ermenistan’ın en kıymetli siyasi müttefiklerinden ve ticari ortaklarından biri olan İran, her ne kadar kuzey komşusu Azerbaycan’ı, ezeli düşmanı İsrail ile geliştirdiği kuvvetli münasebetlerden ötürü suçlasa da sorunun altında diğer nedenler yatıyor.
- Savaşan taraflar ortasında imzalanan ateşkes antlaşmasının 9. unsuru mucibince, Azerbaycan ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni birbirine bağlayacak Zengezur Koridoru‘nun açılması planlanıyor. Türkiye’den Orta Asya’ya yönelen kara yolu ticaretinin de bu koridor üzerinden yapılması öngörülüyor. Hasebiyle İran, kârlı bir işbirliğinden yoksun bırakılıyor.
- İkinci neden ise “İran’ın Güney Azerbaycan bölgesinde yaşayan Türkler ortasında milliyetçi eğilimlerin gözle görülür bir halde artması.” İran, bu durumu ve bölgedeki Türklerin Azerbaycan’a olan siyasi ve kültürel yakınlığını önemli bir “iç tehdit” olarak sınıflandırıyor.
Taraftarlarının birçoklarını Türk kökenlilerin oluşturduğu Tractor Sazi futbol kulübünün tribünlerinden manzaralar
Öte yandan İran, rastgele bir ispat ortaya koymaksızın Suriye’den gelen cihatçı kümelerin Karabağ’da Azerbaycan hesabına savaştığını öne sürerken Bakü, Tahran idaresini terör örgütü PKK’ye takviye vermekle suçluyor.
GERİLİMİN ART PLANI
Azerbaycan-İran tansiyonunun art planına baktığımızda şu olaylar dikkat çekiyor:
- 17-20 Ekim 2022 tarihlerinde İran, Azerbaycan hududunda yer alan Aras bölgesinde “Güçlü İran” isimli bir askeri tatbikat yaptı
- 2 Kasım 2022’de Azerbaycan Özel Kuvvetleri buna karşılık İran hududunda askeri tatbikat başlattı
- 25 Kasım 2022’de İlham Aliyev, “İran’daki Azerbaycanlılar dahil, dünyadaki tüm Azerbaycanlıları korumak için elimizden geleni yapacağız” açıklamasında bulundu
- 27 Ocak 2023’de İran’daki Azerbaycan Büyükelçiliği’ne hücum düzenlendi. Taarruzda güvenlik amiri şehit olurken 2 güvenlik vazifelisi yaralandı
- 28 Mart 2023’de Azerbaycan Milletvekili Fazıl Mustafa‘ya karşı suikast teşebbüsünde bulunuldu. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı suikasttan İran’ı sorumlu tuttu
- 29 Mart 2023’de Azerbaycan İsrail’de Büyükelçilik açtı
Azerbaycan’ın İsrail Büyükelçisi Muhtar Memedov
KARŞILIKLI SERT AÇIKLAMALAR
Son olarak, İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Nasır Kenani, 31 Mart’ta yaptığı açıklamada, İsrail Dışişleri Bakanı Eli Cohen’in Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ile düzenlediği ortak basın toplantısı sonrası iki ülkenin “İran’a karşı ortak cephe oluşturduğunu” tez ederek, “Bu açıklamalar Siyonist rejimin Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarını bir tehdit alanına dönüştürmeye yönelik makûs niyetlerini gösteren öteki bir delildir” dedi.
Bakü idaresi ise İran makamlarını yalanlayarak kelam konusu basın toplantısında İran’a karşı rastgele bir hal belirtmediğini ve ayrıyeten Azerbaycan topraklarının üçüncü ülkelere karşı kullanılmasına da asla müsaade verilmeyeceğinin altını çizdi. İran topraklarından Azerbaycan’a yönelik tehdit ve provokasyonlar yapıldığının belirtildiği sert açıklamada şu sözler yer aldı:
“İran tarafından gelen bu tehditler Azerbaycan’ı asla korkutamaz. Azerbaycan ordusu, İran’dan Ermenistan’a gönderilen askeri takviyeye karşın 2020 yılında işgalci Ermeni ordusunu darmadağın etti. Bundan sonra Azerbaycan’a yönelik her türlü saldırganlık ve provokasyon kararlılıkla önlenecektir…”
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve İran Devlet Lideri İbrahim Reisi
Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Memleketler arası Bağlantılar Kısmından doktora öğrencisi Vusal Hasanzadeh, Karabağ’da son periyotta artan tansiyonu ve Güney Kafkasya jeopolitiğinde yaşanan güç uğraşını Cumhuriyet.com.tr’ye kıymetlendirdi.
AZERBAYCAN’IN İSRAİL STRATEJİSİ
İsrail-Azerbaycan bağlantılarının 30 yıldan fazla bir müddettir değerli ölçüde güçlendiğini vurgulayan Hasanzadeh’e nazaran, kelam konusu iş birliği hem Rusya ve İran’a karşı güçlü bir koz, hem de Batı’da tesirli olan Ermeni lobisini, Yahudi lobisi ile dengelemeyi öngören bir stratejinin kesimi. Ayrıyeten Azerbaycan ile İsrail ortasındaki petrol ticareti ve İsrail’in Azerbaycan’a yönelik silah ihracatı da ikili bağlantılarda kilit rol oynuyor.
Öte yandan İran’ın, Azerbaycan ile Türkiye ortasındaki güçlü ilgilerden rahatsız olduğunu da belirten Hasanzadeh’e nazaran;
“Azerbaycan ordusunun modernizasyonunun hızlanması; İkinci Karabağ Savaşı’nda Türk üretimi TB2 SİHA’larla bir arada, İsrail imali IAI Harop üzere yeni kuşak kamikaze İHA’larının aktif kullanımı ve zaferde hisselerinin olması İran’ı korkutmakta. İran için değerli telaş kaynaklarından bir başkası de ülkede yaşayan milyonlarca Azerbaycan Türkü…”
Bayraktar TB2 SİHA II. Karabağ Savaşı sonrası Bakü’de resmi geçitte
ASILSIZ SAVLAR…
6 Mart 2023 tarihinde İsrail’in ana akım medya kuruluşlarından Haaretz’de çıkan bir makalede, Azerbaycan’ın İsrail’e yardım için hava alanını açacağına dair argümanlara yer verilmişti. Azerbaycan’ın geçen günlerde İsrail’e atanan büyükelçisi Muhtar Mammadov ise bu haberlerin gerçek olmadığını söz etmişti.
Hasanzadeh’e nazaran, “Bu tip argümanlar geçmişte de sık sık gündeme geldi. 28 Mart 2012’de ABD merkezli Foreign Policy Mecmuası, Azerbaycan’ın İsrail’e, ‘ülkedeki hava üslerine erişim izni’ vereceğini öne sürmüş, lakin Azerbaycan makamları ve periyodun Azerbaycan’daki İsrail Büyükelçisi Michael Lotem bu savları reddetmişti. İkinci Karabağ Savaşı sürecinde ve öncesinde İran sık sık bu temelsiz savları lisana getirse de Azerbaycan tarafı bu savları kategorik olarak reddetmekte…”
NÜKLEER TEHDİT
Hasanzadeh, kelamlarına şöyle devam etti:
“Son periyotta artan gerginliğin sebeplerinden bir başkası de İran’ın nükleer silah elde etme sürecinin hızlanmasıdır. Bu durum hem İsrail hem de Azerbaycan tarafından tehdit olarak algılanmaktadır. Öte yandan İran, casus ağları aracılığıyla Azerbaycan’da sık sık karışıklık çıkarmaya çalışmaktadır, tıpkı vakitte Ermenistan’a ağır dayanak vermekte ve Zengezur Koridoru’nun açılmasına da karşı çıkmaktadır…”
İran’ın Azerbaycan’a karşı yürüttüğü agresif siyasetin bölgede şiddeti artırdığını tabir eden Hasanzadeh, kelamlarını şöyle bitirdi:
“İran’ın tavrı, Karabağ’daki ayrılıkçı yasadışı Ermeni silahlı kümeleri teşvik etmekte. İran’ın bu kelamda yapıyla irtibatta olduğu bilinen bir gerçek…”
