Avrupa Birliği (AB) Kurulu 2022 Türkiye Raporu yayınlandı. Rapora ait açıklamada; “Cumhurbaşkanlığı sisteminin yapısal eksiklikleri devam etmektedir. Avrupa Kurulu ve organlarının kilit kıymete sahip tavsiyeleri şimdi yerine getirilmemiştir” değerlendirmesi yapıldı. Doğu Akdeniz’deki tansiyonlara ait ise, “Türk savaş gemileri Kıbrıs’ın Münhasır Ekonomik Bölgesi’ndeki arama faaliyetlerini yasa dışı olarak engellemiştir. Türkiye’nin Kıbrıs’ın deniz yetki alanlarındaki askeri tatbikatları devam etmiştir” denildi.
AB Komisyonu’nun 2022 Türkiye Raporu yayınlandı.
Raporun temel bulgularının yer aldığı basın bildirisinde özetle şunlar kaydedildi:
“DEMOKRATİK KURUMLARIN İŞLEYİŞİNDE EKSİKLİKLER VAR”
“Türkiye’nin demokratik kurumlarının işleyişinde önemli eksiklikler bulunmaktadır. Rapor periyodunda, demokratik gerileme devam etmiştir. Cumhurbaşkanlığı sisteminin yapısal eksiklikleri devam etmektedir. Avrupa Kurulu ve organlarının kilit değere sahip tavsiyeleri şimdi yerine getirilmemiştir. Meclis, hükûmetin hesap verebilirliğini sağlayacak gerekli araçlardan mahrum olmaya devam etmektedir. Anayasal mimari; yasama, yürütme ve yargı ortasında sağlam ve tesirli bir kuvvetler ayrılığı temin etmeden yetkileri Cumhurbaşkanlığında merkezileştirmeye devam etmiştir.
Olağanüstü Hâl Süreçleri İnceleme Komitesi, harika hâl kapsamında çıkarılan kanun kararında kararname ile ihraç edilen devlet memurları ile ilgili birikmiş evrakların incelemesini şimdi tamamlamamıştır. TBMM Temmuz 2021’de, inanılmaz hâlin kimi kısıtlayıcı uygulamalarının mühletini bir yıl daha uzatan bir kanunu kabul etmiştir.
Yargı, terörle ilgili hata argümanlarına dayanarak muhalefet partilerinin milletvekillerini sistematik bir halde maksat almaya devam etmiştir. Seçimler ve siyasi partilere ait yasal çerçeve sorun olmaya devam etmektedir. Seçim barajı yüzde 10’dan yüzde 7’ye düşürülmüştür. Türkiye, AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisinin ve Venedik Kurulunun geri kalan tavsiyelerini şimdi ele almamıştır.
Güneydoğu’da lokal demokrasi önemli biçimde engellenmeye devam etmiştir. Güneydoğu’da, zorla misyondan alınan belediye liderlerinin yerine hükûmet tarafından atanmış kayyumlar getirilmesine devam edilmiştir.
“AB, PKK TAARRUZLARINI AÇIKÇA KINADI”
Türkiye hükûmeti, Irak ve Suriye’de askerî operasyonlar ile ulusal ve hudut ötesi güvenlik operasyonları gerçekleştirmeye devam etmiştir. AB’nin terör hareketlerine karışan kişi, küme ve kuruluşlar listesinde yer almaya devam eden PKK tarafından tekrarlanan terör aksiyonları nedeniyle hudut bölgelerindeki güvenlik şartları tehlikeli olmaya devam etmiştir. AB, PKK hücumlarını açık biçimde kınamış ve mağdurların aileleri ile dayanışma içinde olduğunu tabir etmiştir.
Güvenlik güçlerinin sivil kontrolü konsolide edilmemiştir. Asker, polis ve istihbarat ünitelerinin hesap verebilirliği çok hudutlu kalmıştır. Güvenlik kurumlarının meclis tarafından kontrolünün güçlendirilmesi gerekmektedir. Temmuz ayında Meclis, Genelkurmay Lideri’nin emeklilik yaşını 67’den 72’ye çıkararak mevcut Genelkurmay Lideri’nin bir yıl daha misyon yapmasına imkan sağlarken, hava ve deniz kuvvetleri kumandanları emekliye ayrılmıştır.
“İDARENİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ YETERSİZ”
İdarenin hesap verebilirliği yetersizdir ve insan kaynakları idaresinin güzelleştirilmesi gerekmektedir. Siyaset oluşturma süreci, delile dayalı tekniklerden ve iştirakçi düzeneklerden mahrumdur. Yönetimin politikleşmesi devam etmiştir. Bayanların kamu hizmetindeki yönetici durumlarında temsil oranı düşük kalmıştır.
2021 insan hakları aksiyon planı ve 2019 yargı ıslahatı stratejisinin uygulanmasına devam edilmiştir. Lakin her iki evrak de Türk yargısındaki kıymetli eksiklikleri ele almakta başarısız olmuş ve ülkenin yargı sisteminin genel işleyişinde kıymetli iyileştirmeler yapılmasına yönelik bir plan içermemiştir.
Hâkim ve savcıların mesleğe alınmasında ve terfiinde objektif, liyakate dayalı, yeknesak ve evvelden belirlenmiş kriterlerin bulunmaması hâlâ telaş kaynağıdır.
Kamu kurumlarının hesap verebilirliği ve şeffaflığının güzelleştirilmesi gerekmektedir. Yolsuzlukla uğraş stratejisi ve hareket planının olmaması, yolsuzlukla kararlı bir halde gayret etme iradesinin bulunmadığını göstermiştir. Avrupa Kurulu Yolsuzluğa Karşı Devletler Kümesinin (GRECO) tavsiyelerinin birçoğu şimdi yerine getirilmemiştir. Genel olarak, yolsuzluk hâlâ yaygındır ve kaygı kaynağı olmaya devam etmektedir.
“KARA PARA AKLANMASIYLA İLGİLİ YASAL ÇERÇEVE İYİLEŞTİRMELİ”
Kara paranın aklanması ve terörizmin finansmanı ile çabayı düzenleyen yasal çerçevenin; Mali Hareket Vazife Gücü ve Venedik Kurulunun, Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesine Ait Kanun hakkındaki tavsiyeleri doğrultusunda güzelleştirilmesi gerekmektedir.
İnsan hakları ve temel haklar alanlarındaki kötüleşme devam etmiştir. Harikulâde hâl sırasında getirilen önlemlerin birçoğu hâlâ yürürlüktedir. Yasal çerçeve, insan haklarına ve temel haklara riayet edilmesine ait genel teminatları içermektedir, fakat mevzuatın ve uygulamanın Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadı ile uyumlu hâle getirilmesi gerekmektedir. Avrupa Kurulu Parlamenterler Meclisi, Türkiye’nin insan haklarına, demokrasiye ve hukukun üstünlüğüne riayet edip etmediğini izlemeye devam etmiştir. Türkiye’nin bilhassa Selahattin Demirtaş ve Osman Kavala davalarında AİHM kararlarını uygulamayı reddetmekte ısrar etmesi, yargının memleketler arası standartlara ve Avrupa standartlarına bağlılığı ve Türkiye’nin hukukun üstünlüğünü ve temel haklara hürmet gösterilmesini güçlendirme taahhüdü hakkında önemli tasaya sebep olmaktadır.
“ADLİ VE İDARİ YOLLARLA ARTAN BASKI, SÖZ ÖZGÜRLÜĞÜNÜN KULLANIMINI BALTAMAYA DEVAM ETTİ”
Devlet kurumları tarafından uygulanan kısıtlayıcı önlemler ve isimli ve idari yollarla artan baskı, söz özgürlüğünün kullanılmasını baltalamaya devam etmiştir. Gazeteciler, insan hakları savunucuları, avukatlar, muharrirler, muhalif siyasetçiler, öğrenciler, sanatkarlar ve toplumsal medya kullanıcılarına karşı açılan ceza davaları ve mahkumiyetler devam etmiştir.
Roman vatandaşlar, kayıtlı işlerden büyük ölçüde dışlanmıştır ve bu vatandaşların hayat şartları önemli biçimde kötüleşmiştir. Azınlıklara (özellikle lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel, interseks ve queer (LGBTIQ) bireylere yönelik toplumsal cinsiyete dayalı şiddet, ayrımcılık ve nefret söylemi hâlâ önemli bir kaygı mevzusudur.
İran ile kara hududunun nezareti ve korunmasına yönelik kapasitenin daha da güçlendirilmesi konusunda kimi ilerlemeler kaydedilmiştir. AB-Türkiye Mutabakatı kapsamında sistemsiz göçmenlerin Yunan adalarından iadeleri, Mart 2020’den bu yana olduğu üzere askıya alınmaya devam etmiştir. 2021’de, 2020’ye kıyasla birçok rotada geçiş yapan sistemsiz göçmenlerin sayısı artmıştır.
Türkiye’nin tek taraflı dış siyaseti, bilhassa Suriye ve Irak’taki askerî aksiyonları ve AB’nin Rusya’ya yönelik kısıtlayıcı önlemlerine ahenk sağlamaması nedeniyle, Ortak Dış ve Güvenlik Siyaseti (ODGP) kapsamındaki AB öncelikleriyle çelişmeye devam etmiştir.
Yabancı savaşçıların bölgede konuşlandırılması da dâhil olmak üzere Türkiye’nin, Libya’daki askerî dayanağı, IRINI Harekatı’na yönelik süreklilik taşıyan tenkitleri ve Harekatla iş birliğinde bulunmaması, AB’nin, BM silah ambargosunun uygulanmasına tesirli bir halde katkıda bulunmasına ziyan vermektedir ve Libya konusunda çelişen yaklaşımlara yol açmıştır.
“TÜRK SAVAŞ GEMİLERİ KIBRIS’IN MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGESİ’NDEKİ ARAMA FAALİYETLERİNİ ENGELLEDİ”
Rapor periyodunda Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de yetkisiz sondaj faaliyetleri bulunmamakla birlikte, tansiyon yükselmektedir. Türk savaş gemileri Kıbrıs’ın Münhasır Ekonomik Bölgesi’ndeki arama faaliyetlerini yasa dışı olarak engellemiştir. Türkiye’nin Kıbrıs’ın deniz yetki alanlarındaki askeri tatbikatları devam etmiştir. Başta AB olmak üzere memleketler arası toplumun Türkiye’nin tek taraflı adımlarını kınamasına karşın Türkiye, Kıbrıs’taki kapalı Maraş’ın tekrar açılmasına yönelik aksiyonlarına devam etmiştir.
Haziran 2022’de gerçekleştirilen AB Tepesi, Türkiye’nin son devirde tekrarlanan hareket ve açıklamalarından duyduğu derin kaygıyı lisana getirmiştir. Evvelki sonuçlarını ve Mart 2021 tarihli açıklamasını hatırlatarak Türkiye’nin tüm AB Üye Devletlerinin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne hürmet göstermesi gerektiğini yinelemiştir. AB Doruğu’nun Türkiye’den milletlerarası hukuka tam hürmet göstermesini, Doğu Akdeniz’de bölgesel istikrar ismine tansiyonu azaltmasını, düzgün komşuluk alakalarını sürdürülebilir bir formda teşvik etmesini ve memleketler arası hukuka tam hürmet göstermesini beklediğini vurgulamıştır.
“AB MÜKTESEBATIYLA AHENK HUDUTLU KALDI”
Üyelik yükümlülüklerini üstlenebilme yeteneği bakımından Türkiye’nin AB müktesebatıyla ahengi, çok sonlu kalmış ve daha çok hedefe özel bir temelde sürdürülmüştür.
Ekonomi ile ilgili fasıllarda, iktisat ve para siyasetinde devam eden gerileme, fiyat istikrarının sağlanması ve enflasyon beklentilerinin sabitlenmesinde etkisiz siyasetlerle kendisini göstermiştir. Merkez bankası hala önemli siyasi baskı altındadır ve fonksiyonel bağımsızlığının tekrar tesis edilmesi gerekmektedir.
Sendikal haklar, samimi toplumsal diyalog eksikliği ve ağır kayıt dışı ekonomik faaliyetlere ait tasaların devam ettiği toplumsal siyaset ve istihdam alanında raporlama devrinde, hiçbir ilerleme kaydedilmemiştir.”
