Önceden de yazdığım üzere Doğu Avrupa’da olan ama AB’ye yahut NATO’ya girmemiş ve bu haliyle yıllardan beri Rusya’yla Batı’nın çekişme alanı (bir tıp gri bölge) olan üç eski Sovyet cumhuriyeti var: Belarus, Ukrayna ve Moldova. Bu çerçevede Rusya-Batı çatışmasının Ukrayna’yla hudutlu kalmayıp Moldova’ya da sıçrayabileceğini yazmıştım. Artık bunun daha net görüyoruz. Üstelik de Moldova’daki Gagavuz Türkleri, bu krizin ortasında kalıverdiler.
Gagavuz Türkleri, Hazar ve Karadeniz’in kuzeyinden göçüp bugünkü Romanya ve Bulgaristan’a yerleşmiş bir Türk uzunluğu. Öteki Türk uzunluklarının pek birçoklarından farklı olarak Müslüman değil, Hıristiyan-Ortodokslar. Ruslar, 1800’lerin başlarında -o vakit Osmanlı toprağı olan- Bulgaristan’ı işgal edip geri çekilirken yanında yüz binlerce Bulgar köylüsüyle birlikte Gagavuzları da alıp buralara getirmiş. Evvelden beri Ruslara kendilerini yakın hissediyorlar. Moldovalıların hâkim etnik kümesinin Rumenlerle akraba olmasına karşılık Gagavuzlar, Rumenlerden hiç hazzetmiyor. Bu nedenle 1990’ların başında Sovyetler dağılma sinyali verip de Moldova’da, Romanya’yla birleşme eğilimleri güçlenince Gagavuzlar, Moldova’daki Ruslarla birlik olup isyan etti.
Ankara çözmüştü
Birkaç yıl süren kriz, 1994’te Türkiye’nin (dönemin Cumhurbaşkanı Demirel’in) teşebbüsüyle bir biçimde çözüldü ve Gagavuzlar, bir özerk bölgeye kavuştu. Lakin meseleler bitmedi.
Moldova’nın kendisi, küçücük (33 bin 840 kilometrekare. Bizim yirmide birimiz). Gagavuz Özerk Bölgesi ise bu küçücük ülkenin küçücük bir kesimi (1800 kilometrekare). Lakin gerek Moldova gerekse Gagavuz Yeri, yeni sorun bölgeleri olmaya aday.
Moldova hükümetleri, evvelden beri Gagavuz özerkliğini kısmaya çalışıyor, buraya yatırımın önüne geçiyordu. Moldova nüfusu zati fakir. Gagavuzlar, ortalamadan daha da fakir. (Moldovalılar çalışmak için Romanya ve AB ülkelerine giderken Gagavuzlar, Rusya ve Türkiye’yi seçiyor). Gagavuzlar, evvelden beri Rus yanlısı partilere oy veriyor.
Yeni bir çatışma alanı
Bu yıl kriz, yeni bir evreye girdi. Moldova’da 2020 sonundan beri iktidarda Batı yanlıları var ve Rusya’nın Ukrayna’yı işgali başlayınca Batı yanlıları, Batı’nın da takviyesiyle Moldova’da bütün kurumlarda kontrolü ele geçirdi. Gagavuzlarınsa büyük kısmı, hala Rusya’ya yakın. Bu mayısta düzenlenen Gagavuz Yeri başkanlık seçimlerini, Rusya yanlısı çizgideki Şor Partisi’nin adayı Yevgeniya Gutsul kazandı. Böylelikle, selefi İrina Vlah’ın akabinde, ikinci Gagavuz lideri oldu. Ne var ki başkanlığı, Moldova tarafından onaylanmadı. Anayasanın Gagavuz liderinin hükümette yer almasını öngörmesine karşılık Moldova hükümeti buna yanaşmıyor. Gagavuz Yeri, Rusya-Batı çatışmasının yeni bir alanına dönüşüyor. Türkiye’ye de 1994’tekinden daha güç bir işi çözmek düşüyor.
[email protected]
