NASA’nın InSight uzay aracı, geçtiğimiz 24 Aralık’ta kızıl gezegende 4 büyüklüğündeki bir zelzele kaydetmişti. Lakin bilim insanları bu zelzelenin sebebini daha yeni öğreniyor.
MARS’TA GÖRÜLMÜŞ EN BÜYÜK ÇARPIŞMALARDAN BİRİ
Sallantının sebebi, NASA’nın kainatı araştırmaya başladığından beri Mars’ta görülmüş en büyük çarpışmalardan biri olduğu varsayım edilen bir gök taşı çarpışmasıydı. Dahası gök taşı, ekvatorun şimdiye kadar hiç olmadığı kadar yakınında görülen iri kaya modülü boyutundaki buz yığınlarını da yüzeye çıkarmış.
Yeni keşif, NASA’nın gelecekte Kızıl Gezegen’e astronot gönderme planları bakımından çeşitli sonuçlar doğurabilir.
GENİŞLEYEN BİR KRATER TESPİT ETTİLER
Mars Yörünge Kâşifi’nin çektiği imajların eski ve yeni hallerine bakıp yeni ve genişleyen bir krater tespit eden bilim insanları, sarsıntının bir gök taşı çarpmasından kaynaklandığı sonucuna vardı. Dört gün evvel Science bülteninde yayımlanan iki makaleyle ayrıntılı halde anlatılan olay, Mars’ın yeryüzünün büyük bir çarpışmayla nasıl sarsıldığını gösteren az fırsatlardan biri olarak gösterildi.
Populer Science Türkiye’nin hazırladığı derlemede çarpan gök taşının 5 ila 12 metre boyutunda olduğu varsayım ediliyor; yani Dünya’nın atmosferinde yanıp yok olacak kadar ufak. Lakin Mars’ta bu türlü bir durum gerçekleşmiyor zira gezegenin ince atmosferi, bizimkinin yalnızca yüzde 1’i kadar ağır. Amazonis Planitia isimli bir bölgede gerçekleşen çarpışma, yaklaşık 150 metre genişliğinde ve 21 metre derinliğinde bir krater açmış. Çarpışmadan çıkan enkazın bir kısmı ise 37 kilometre kadar uzağa fırlamış.
GÖRÜNTÜLERLE BELGELENDİ
Olayın belgelendiği imajlar ve sismik datalar ile birlikte, kraterin Güneş sisteminde oluştuğuna tanıklık edilen en büyük kraterlerden biri olduğu düşünülüyor. Kızıl Gezegen’de daha büyük boyutlu pek çok krater bulunsa da, bunlar hayli eski ve Mars’ta yürütülen uzay misyonlarından evvel oluşan kraterler.
InSight Çarpışma Bilimi Çalışma Grubu’na öncülük eden ve Brown Üniversitesinde çalışan Ingrid Daubar, “Bu boyutta yeni bir çarpışma bulmak eşi görülmemiş tipten bir olay” diyor. “Yerbilim tarihinde heyecan verici bir an yaşıyoruz. Üstelik buna tanıklık ettik.”
InSight’ın güneş panellerinde toz birikmesi yüzünden, aracın gücü son aylarda değerli derecede azalmıştı. Uzay aracının önümüzdeki altı hafta içinde kapanması ve vazifedeki bilimsel faaliyetlerin sona ermesi bekleniyor.
DEPREM DERİNLİKLERDE KEŞFEDİLDİ
InSight gezegenin kabuğu, manto katmanı ve çekirdeği üzerinde çalışma yürütüyor. Mars’ın iç katmanlarının boyutunu, derinliğini ve bileşimini ortaya seren sismik dalgalar, vazifede anahtar ehemmiyet taşıyor. InSight, 2018’in Kasım ayında iniş yaptığından beri 1.318 Mars zelzelesi tespit etmiş. Bunlar ortasında, küçük boyutlu gök taşlarıyla meydana gelen birkaç sarsıntı de bulunuyor.
Fakat geçtiğimiz Aralık ayındaki çarpışmadan kaynaklanan sarsıntı, yüzey dalgaları olduğu gözlenen birinci sarsıntıydı. Yüzey dalgaları, gezegen kabuğunun üstünde dalgalar halinde ilerleyen bir sismik dalga çeşidi. Science bülteninde yayımlanan iki makaleden büyük çarpışmayla ilgili olanı, bilim insanlarının bu dalgaları kullanarak Mars’ın kabuk yapısını nasıl incelediklerini tanım ediyor.
InSight ile çalışan bilim insanları, 2021’in sonlarında araştırma ekibinin geri kalanına 24 Aralık’ta büyük bir zelzele tespit ettiklerini bildirmiş. Krateri birinci olarak, MRO’daki iki kamerayı üretip işleten Malin Uzay Bilimi Sistemleri’nde (MSSS) çalışan bilim insanları 11 Şubat 2022’de tespit etmiş. Bağlam Kamerası (CTX) orta çözünürlükte siyah beyaz imajlar sağlarken, Mars Renkli Görüntüleme Aygıtı (MARCI) ise gezegenin tamamının günlük haritalarını çıkarıyor. Böylelikle bilim insanları, yakın vakit evvel gerçekleşen ve InSight’ın Güneş’ten aldığı enerjiyi daha da azaltan bölgesel kum fırtınası üzere hava durumundaki büyük ölçekli değişimleri takip ediyor.
Çarpışmanın şok dalgası MARCI datalarında görülebiliyor. Dataları inceleyen araştırma ekibi, çarpışmanın meydana geldiği 24 saatlik bir periyodu belirlemeyi başarmış. Yapılan bu müşahedelerin sismik merkezle uyuşması, 24 Aralık’taki büyük zelzeleye sebep bir gök taşının sebep olduğunu kesin biçimde gösteriyor.
MSSS Yörünge Bilimi ve Operasyonları Grubu’na önderlik eden Liliya Posiolova, “Çarpışmanın manzarası daha evvel gördüğüm hiçbir şeye benzemiyor” diyor. “Dev bir krater, açığa çıkan buzlar ve kumda koruma olmuş etkileyici bir çarpışma bölgesi görülüyor. Çarpışmaya, atmosferdeki şok dalgalarına ve kilometrelerce aşağıdan fırlayan enkazlara şahit olmanın nasıl bir şey olacağını düşünmeden edemiyorum.”
Mars’taki kraterin oluşma suratının belirlenmesi, gezegenin jeolojik vakit cetvelinin güzelleştirilmesi bakımından büyük ehemmiyet taşıyor. Mars ve Ay’daki üzere eski yüzeylerde Dünya’dakinden daha fazla krater bulunuyor. Gezegenimizde ise erozyon ve levha tektoniği süreçleri, yüzeydeki eski özelliklerin silinmesine yol açıyor.
Yeni kraterler, yüzey altındaki hususları de açığa çıkarıyor. Bu olayda çarpışmayla etrafa saçılan büyük buz kesimleri, MRO’nun renkli Yüksek Çözünürlüklü Görüntüleme Bilim Deneyi (HiRISE) kamerasıyla görüntülenmiş.
Yüzey altındaki buzlar, astronotlar için hayati bir kaynak olacak. Astronotlar bunları içme suyu, tarım ve roket iticisi üzere çeşitli gereksinimler için kullanabilir. Gömülü buzlar, Mars ekvatoruna bu yakınlıkta hiç görülmemiş. Mars’ın en sıcak bölgesi olan ekvator, astronotlar için cazip bir pozisyon niteliğinde.
