29 Ekim Bayanları Derneği Lideri Sarıhan, cumhuriyetin ilanının 99. yıldönümünde cumhuriyetin bayan hakları açısından getirilerine ve aktüel siyası tartışmalara ait Cumhuriyet’e konuştu.
Kurtuluş Savaşı’nda bayanların ve erkeklerin eşit emek harcadığını vurgulayan Sarıhan, “Cumhuriyetin ilanından sonra yapılan ihtilallerle kıymetli adımlar atıldı. Bir rejimde bayanları en çok koruyacak paha laikliktir. Laik bir ülke olabilmek için de birinci adımı Üç İhtilal Yasası olarak nitelendirilen yasalar olarak görmeliyiz. Yani hilafetin kaldırılması, Şerriye ve Evkaf Vekaleti’nin kaldırılması ve Tevhid-i Tedrisat Yasası. Bu yasalar artık ülkede dinî kuralların değil direkt doğruya laik kuralların hakim olacağını gösterdi.1926’da Uygar Kanun’un yürürlülüğe girmesiyle de bayanları baskıcılığa karşı koruyan ve toplumsal alanlarda bayanların eşitliğini sağlayan düzenlemeler yürürlülüğe girdi” tabirlerini kullandı.
Medeni Yasa’nın getirilerinden örnekler veren Sarıhan, “Ailede erkeğin birden çok evlilik yapmasına müsaade verilmesinin kalkması, bayanlara çalışma hakkı üzere hakların verilmesi çok kıymetliydi. Bundan sonra da bayanlar seçme ve seçilme hakkı kazandı. Bunlar daima cumhuriyet ihtilalinin kazanımlarıdır” diye konuştu.
‘KADINLAR KAZANDI’
Cumhuriyetin kurucularının bu maddeleri yaparken yeniliklere de açık olduğunu söyleyen Sarıhan, “Özellikle bayan ve erkeği eşitlediğini tabir ettiğimiz Uygar Yasa’nın münasebetinde o periyodun Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt, ‘Biz mecelleden vazgeçtik zira o dini pahalar üzerine kurulmuştur. Halbuki ömür yürür, yürüyen hayat yeni ihtiyaçlar yaratır. Bu çerçevede de dünyaya dünya gözüyle bakmak gerekir. Biz bugün bu yasal düzenlemeleri yapıyoruz lakin yarın daha düzgün düzenlemeleri kaleme alacaksınız. Yürüyen hayatın gereksinimlerine nazaran yeni düzenlemeler gerekir. Yani yeni yasalar yapmanız gerekir’ demek istiyordu” yorumunu yaptı.
Yasanın içselleştirilememesi nedeniyle badireler yaşandığını söyleyen Sarıhan, “Uygulamada bayan ve erkek ortası eşitsizlik sürdü. Bu nedenle bayanlar ağır uğraş verdi. Bu sayede hem anayasada hem Uygar Yasa’da da değişiklikler oldu. Mesela 1926 yasasında ‘Ailenin reisi erkektir’ diyordu. Demokratik bir kurumda reislik değil eşitlik kelam konusu olur. Bayan ve erkeğin eşitliği sonradan bayanların çabasıyla kelam konusu oldu” örneğini gösterdi
‘İLK ADIM CUMHURİYETTİ’
Kadınların gayretinin birinci adımının da cumhuriyetin ilanı olduğunu vurgulayan Sarıhan, şunları kaydetti:
“29 Ekim cumhuriyetin ilanı bayan ve erkeğin eşitlenmesinin birinci adımıydı. Bu gökten düşmüş bir bağışlama değil, bayanların kurtuluş gayretimize yaptığı inanılmaz katkının sonucuydu. Bayanlar cephede savaştı, ataklara uğradı, konutunu korudu ve hak ettiğini cumhuriyet devrimleriyle aldı. Bugün ne yazık ki cumhuriyetin 100. yılına girerken toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanamadığını görüyoruz. Bilhassa son 20 yıllık iktidarın bayan haklarını geriye çektiğini, bugün hâlâ iktidar ve muhalefet partilerinin bayanın giysisi kuşamı üzerinden siyaset yapmaya çalıştığı bir devirdeyiz. Meğer bu bir haktır ve siyasete bahis edilemez. Demokratik toplumlarda bireylerin haklarının teslimi kuraldır.”
‘REFERANDUMA BAHİS OLAMAZ’
Öte yandan, bugün bayanların giyim-kuşamı üzerinden sürdürülen referandum tartışmalarını da pahalandıran Sarıhan, “Kadının insan hakları da genel manasıyla insan hakları da referanduma mevzu olamaz. Demokratik bir yapıya sahip olduğunu tez eden devletler bu hakkı teslim etmek zorundadır. Bugün anayasanın 90. Maddesi’nde memleketler arası mukavelelerin anayasayla çelişmesi durumunda memleketler arası mukavelelerin geçerli olduğu tabir edilir. Bu çerçevede bir insan hakkını referanduma koymak demek son derece geri bir uygulamayı davet etmek olur. Bunu kabul etmek ve makul görmek mümkün değil” yansısını gösterdi.
Kadınların bugünkü çabasına de değinen Sarıhan, “Bugün o denli bir noktadayız ki mevcut iktidara ‘Yasalara dokunma, uygula’ diyoruz. İstanbul Sözleşmesi’ni Cumhurbaşkanı feshetti ve binlerce bayan davacı oldu. Mukavelenin yine girmesi için hak savunuculuğu yaptılar. İstanbul Sözleşmesi’yle ilgili talep de kontratın bayanları yaşattığı yolundaki söylemleridir” dedi.
